Een Nederlandse test voorspelt een dreigende exacerbatie bij mensen met ANCA-geassocieerde vasculitis waarbij de nieren zijn aangetast. De test draagt bij aan het voorkomen van ernstige complicaties zoals dialyse als gevolg van deze auto-immuunziekte.
Het anti neurtofiele cytoplasma antilichaam (ANCA) speelt een cruciale rol bij patiënten met ANCA-geassocieerde vasculitis (voorheen ziekte van Wegener). De patiënten zijn in twee groepen in te delen: mensen met aangetaste nieren en mensen met gezonde nieren. Juist bij de eerste groep, mensen met aangetaste nieren, voorspelt een stijging van het ANCA in het bloed een naderende exacerbatie.
Deze ontdekking komt van de groep van hoogleraar interne geneeskunde en immunologie van de Universiteit Maastricht, Jan Willem Cohen Tervaert. Hij en zijn collega’s vervolgenden 166 patiënten (104 met aangetaste nieren en 62 met gezonde nieren) gedurende gemiddeld 49 maanden. In die tijd werden gemiddeld 18 ANCA-bepalingen uitgevoerd. Zodra de ANCA-waarde stijgt, lopen mensen met aangetaste nieren een 11 keer verhoogde kans op een exacerbatie in vergelijking met mensen waarbij de waarde niet stijgt. Voor mensen met gezonde nieren is de voorspellende waarde minder. Hun kans op een exacerbatie is 2,8 keer groter. Cohen Tervaert: “Met ANCA-metingen kunnen artsen dus terugval voorspellen bij vasculitispatiënten met aangetaste nieren. Zo kunnen we een ernstige terugval voorkomen, waardoor deze patiënten hopelijk niet meer aan de dialyse hoeven.”
Vasculitis
ANCA geassocieerde vasculitis is een auto-immuunziekte die de binnenwand van bloedvaten aantast en daarmee organen als de nieren, het hart, de longen en de ogen. Het antilichaam zelf veroorzaakt de schade aan de nieren, zo ontdekte de groep van Cohen Tervaert. In Nederland bedraagt de prevalentie 1,5-2 per 10 duizend inwoners en de incidentie 20 per miljoen inwoners. Statistisch gezien heeft daarmee elke tweede huisarts één patiënt met de ziekte onder zijn hoede. Van de patiënten heeft 70% aangetaste nieren. Cohen Tervaert: “De behandeling van de ziekte is een taak voor specialisten maar de huisarts speelt een grote rol zeker vanwege de vele comorbiditeiten die de patiënten hebben. Dankzij de test kunnen patiënten bij wie de ziekte rustig is onder de hoede van de huisarts komen. Als de huisarts de patiënt maar naar zijn specialist stuurt zodra zijn ANCA-waarde stijgt.”
Tot in de jaren 80 van de vorige eeuw stierf 55% van de patiënten binnen 5 jaar. Hierin kwam verandering toen Cohen Tervaert met zijn collega’s in het UMC Groningen ANCA ontdekten. Cohen Tervaert: “De ANCA test maakt de diagnose makkelijker. Als je vervolgens de patiënten intensief behandelt om zo exacerbaties te voorkomen, dan daalt de mortaliteit tot 15%. Jammer genoeg zijn er nog patiënten bij wie de ziekte te laat ontdekt wordt en krijgen niet alle Nederlandse patiënten de juiste behandeling waardoor in sommige ziekenhuizen de mortaliteit nog steeds te hoog is.”
Oplossing
De ANCA-test bestaat al sinds de jaren ‘80 maar was omstreden vanwege tegenstrijdige onderzoeksresultaten. Cohen Tervaert en zijn groep ontdekte hoe dit komt: “Of een onderzoek voorspellende waarde aan de test toeschrijft hangt af van de samenstelling van de deelnemende patiënten. Zijn er veel mensen met aangetaste nieren bij, dan heeft de test een voorspellende waarde. Ligt de nadruk juist op mensen zonder aangetaste nieren dan bleek de test geen voorspellende waarde te hebben.” Nu de reden voor de tegenstrijdige onderzoeksresultaten bekend is, staat de weg vrij om de ANCA-test te gebruiken bij het voorspellen van exacerbaties bij vasculitispatiënten met aangetaste nieren.