Veel mensen met obesitas krijgen aandoeningen van de huid. Behandeling daarvan heeft het meest succes als ook de obesitas wordt aangepakt. Daarom is het van belang dat dermatologen ook oog hebben voor obesitas, en eventueel samenwerken met obesitasdeskundigen. Dat is de boodschap van ‘obesitas-arts’ dr. Mariëtte Boon, werkzaam bij het Centrum Gezond Gewicht van het Erasmus MC (Rotterdam). Boon was in maart dit jaar een van de sprekers op de Dermatologendagen in Ermelo.
Huidveranderingen bij obesitas zijn bijvoorbeeld het optreden van striae of het verergeren van al bestaande huidziekten zoals psoriasis en atopisch eczeem. Die problemen komen steeds vaker voor en daarbij is ook obesitas een toenemend probleem. Momenteel heeft in Nederland meer dan de helft van de volwassenen overgewicht en 14% ernstig overgewicht (obesitas). “Obesitas is een complexe ziekte”, vertelt Boon. “Vaak wordt ten onrechte gedacht dat het simpelweg ontstaat door te veel eten en te weinig bewegen. Feitelijk is obesitas een ziekte van het vet, met name buikvet. Daarin nestelen zich immuuncellen die cytokines afgeven, waardoor het buikvet laaggradig ontstoken raakt. De cytokines komen vanuit het vet in het bloed en kunnen praktisch alle organen beïnvloeden, ook de huid. Doordat de ontsteking laaggradig is, komt het immuunsysteem minder snel op gang als zich een acute infectie voordoet. Dit verklaart het ernstiger verloop van verschillende infecties bij patiënten met obesitas, zoals cellulitis en COVID-19.”
Meer dan 200 ziekten
De chronische laaggradige ontsteking kan leiden tot allerlei ziekten. Er zijn al meer dan 200 ziekten bekend die samenhangen met obesitas, waaronder diabetes, hart- en vaatziekten en verschillende soorten kanker. Het vet maakt ook hormonen aan. “Bepaalde huidziekten komen bij mensen met obesitas vaker voor en zijn lastiger te behandelen. Het is bij die behandeling daarom van belang om ook de obesitas aan te pakken”, vertelt Boon.
Een huidziekte die als gevolg van obesitas kan ontstaan is hydradenitis: ontstekingen van de haarzakjes, onder andere in de lies, die heel pijnlijk kunnen zijn en moeilijk te behandelen. “Het is een heel nare aandoening die de kwaliteit van leven bij patiënten vermindert”, zegt Boon. “Ook psoriasis en atopisch eczeem gaan vaak samen met obesitas. De laaggradige ontsteking bij obesitas kan deze huidziekten verergeren of onderhouden. De aandoeningen zijn vaak lastiger te behandelen dan bij iemand zonder obesitas. Dat benadrukt het belang van samenwerking tussen de dermatoloog en de obesitasdeskundige.”
Veel gewicht
De fysieke belasting als gevolg van obesitas kan eveneens huidafwijkingen veroorzaken. Boon noemt als voorbeeld hoefijzervormige hyperkeratose van de hiel, waar veel gewicht op drukt. Ook kunnen striae ontstaan, met name bij de borsten, het abdomen, dijen en billen. “Aan de huid is ook te zien of iemand minder gevoelig is geworden voor insuline waardoor de suikerhuishouding is verstoord. Dat leidt tot acanthosis nigricans: bruine strepen in de nek of onder de oksel. Insulineresistentie komt veel voor bij obesitas. Een verhoogd insulineniveau kan ook proliferatie van fibroblasten in de dermis en keratinocyten in de epidermis stimuleren.”
Dermatologen kunnen bij mensen met obesitas ook lymfoedeem en lipoedeem zien. Lymfoedeem kan ontstaan door verstoorde afvoer van lymfevocht. “Van lipoedeem weten we nog niet precies de oorzaak. Er is in ieder geval veel stapeling van vet, met name in de benen en billen en soms ook in de armen. Het is heel moeilijk weg te krijgen met gewichtsverlies, wat voor patiënten vaak frustrerend is.”
Nieuwe richtlijn
Ongezonde leefstijl is weliswaar de meest voorkomende oorzaak van obesitas, maar er zijn nog 6 andere categorieën van obesitas, gebaseerd op de onderliggende oorzaken. Bijvoorbeeld hormonale ziekten, gebruik van medicatie met een gewichtsverhogende bijwerking, of een genetische oorzaak. “Het is essentieel om bij een patiënt de onderliggende oorzaak van de obesitas vast te stellen, aangezien dat richting geeft aan het type behandeling”, aldus Boon. “Dat staat ook in de nieuwe richtlijn voor overgewicht en obesitas voor medisch specialisten, die afgelopen zomer is verschenen. Obesitas wordt nu erkend als chronische ziekte met een hoog risico op terugval. Het lichaam wil namelijk altijd terug naar het hoogste gewicht, en zorgt tijdens afvallen voor veranderingen in hormonen en een verlaging van de verbranding. Dit gaat afvallen juist tegen en vormt de basis voor het jojo-effect. Dat maakt langdurig afvallen zo lastig en de behandeling van obesitas soms ingewikkeld. Ook psychosociale en sociaaleconomische factoren kunnen obesitas veroorzaken, bijvoorbeeld schulden, depressie, eenzaamheid, een trauma of chronische stress.”
Boon noemt langdurig gebruik van grote hoeveelheden corticosteroïden, wat in de dermatologie regelmatig voorkomt, eveneens als mogelijk onderliggende factor bij obesitas. “Uiteraard zijn deze middelen soms nodig, maar het is goed om de indicatie altijd goed te blijven afwegen.”
Seinen op groen krijgen
Vaak vallen mensen in meerdere categorieën van obesitas. Dit bemoeilijkt de behandeling, bijvoorbeeld bij mensen met een ongezonde leefstijl die ook gewichtsverhogende medicatie gebruiken en wellicht ook schulden hebben en depressief zijn. “Dan is alleen de aanpak van leefstijl onvoldoende”, stelt Boon. “We moeten proberen om zo veel mogelijk seinen op groen te krijgen. Leefstijl is daarbij altijd wel de hoeksteen van de behandeling. Dermatologen kunnen patiënten met obesitas en huidproblemen adviseren om via de huisarts een verwijzing te vragen voor een gecombineerde leefstijlinterventie. Dat is een intensief traject van 2 jaar, gericht op het verbeteren van eetgedrag, beweeggedrag en duurzame gedragsverandering. Leefstijlverandering heeft ook een aangetoond gunstig effect op verscheidene huidziekten.”
Is deze interventie niet voldoende, dan is medicatie voor obesitas beschikbaar. Er zijn nu 2 soorten (liraglutide, naltrexon/bupropion) die beide met name de eetlust remmen. Ze worden onder bepaalde voorwaarden vergoed. Daarmee houdt de patiënt een gezondere leefstijl makkelijker vol. Boon: “Liraglutide werkt ook ontstekingsremmend. Dat kan bovendien gunstig werken op de huidaandoeningen, met name psoriasis. Er komt nog meer medicatie aan en deze wordt steeds effectiever.”
Samenwerking
De boodschap van Boon voor dermatologen is duidelijk: bij mensen met obesitas kan de aanpak daarvan ook de huid verbeteren. “Obesitas wordt nu gezien als een ziekte, met invloed op andere ziekten en de behandeling daarvan. En verschillende huidziekten die geassocieerd zijn met obesitas, zoals hydradenitis en psoriasis, hebben groot effect op de kwaliteit van leven en de psychische gesteldheid van patiënten. Het is van belang dat dermatologen weten dat obesitas brede gevolgen heeft, ook op de huid. Zorgverleners vinden het vaak moeilijk om iemands gewicht ter sprake te brengen, maar het is zinvol om dat toch te proberen. Je kunt bijvoorbeeld aan de patiënt vragen of die het goed vindt om het over het gewicht te hebben. Het blijkt dat veel patiënten hier ‘ja’ op antwoorden. Door effectieve behandeling van obesitas kunnen ook andere aandoeningen verminderen of verdwijnen. En hiervoor kan ook zeker de samenwerking worden gezocht met zorgverleners gespecialiseerd in obesitas.”
‘In volle breedte bezig met obesitas’
Ruim de helft tot driekwart van de patiënten met obesitas presenteert zich met veranderingen in de huid. Boon heeft in haar werk daarom ook contacten met dermatologen. Zij heeft lange tijd gewerkt in het LUMC en is zich gaan specialiseren in obesitas. Inmiddels werkt zij grotendeels in het Erasmus MC op de afdeling Endocrinologie en in het Centrum Gezond Gewicht. Samen met collega en obesitas-expert prof. Liesbeth van Rossum publiceerde zij in 2020 al de internationale bestseller ‘VET belangrijk’. “Ik ben als basisarts in de volle breedte bezig met obesitas en zie zowel volwassenen als kinderen”, aldus Boon.