Prof. dr. C.H.J. (Casper) van Eijck, hoogleraar chirurgie met speciale aandacht voor aandoeningen van de pancreas, gaat met emeritaat. Maar bij de ontwikkeling van immuno-virotherapie voor pancreascarcinoom, waarin hij vanaf het begin een belangrijke rol heeft gespeeld, blijft hij betrokken. Die ontwikkeling is mogelijk geworden omdat specialisten en academische centra in de loop der jaren veel meer zijn gaan samenwerken. De samenwerking verdient het om verder geïntensiveerd te worden, is zijn boodschap. Want in de behandeling van pancreascarcinoom moeten nog belangrijke stappen worden gezet.
Van Eijck promoveerde in 1993 – 2 jaar na zijn inschrijving als chirurg – op een proefschrift over de rol van somatostatinereceptoren in borst- en pancreaskanker. Toch zou het nog tot pakweg 2003 duren voordat hij zich in het bijzonder zou toeleggen op de behandeling van pancreaskanker. “In de tussenliggende 20 jaar hebben zich op dit gebied interessante ontwikkelingen voltrokken”, zegt hij. “In de eerste plaats is onze kennis toegenomen over de vraag waarom het zo’n agressieve vorm van kanker is. Dat heeft te maken met de heterogeniteit van de tumor en de lage ‘mutational load’. Daarnaast is natuurlijk een grote verandering opgetreden in de aanvliegroute voor de behandeling. 20 jaar geleden vormde ERCP-onderzoek de basis voor de operatie om de tumor te verwijderen, later kwam de CT-scan die hiervoor veel meer nauwkeurigheid bood.”
En, vervolgt hij, er hebben belangrijke studies plaatsgevonden, waarbij hij specifiek verwijst naar de Nederlandse PREOPANC-trial.1 “Die heeft aangetoond dat vrouwen echt voordeel hebben van preoperatieve chemoradiotherapie.”
Belangrijke doodsoorzaak
De in publieke media soms geuite stelling dat pancreascarcinoom vaak pas in een laat stadium wordt gediagnosticeerd, deelt Van Eijck niet. “Dat valt nogal mee”, zegt hij. “Wel is het zo dat bij de diagnose vaak al sprake is van lokale doorgroei of metastasering, ondanks dat de tumor zelf in dat stadium nog best klein kan zijn. Het is nog steeds bijna altijd een doodvonnis. Sterker nog, ik verwacht dat het al snel de tweede doodsoorzaak van kanker zal zijn. Het heeft borstkanker op dit gebied al ingehaald en zal dit met prostaat- en dikkedarmkanker ook gaan doen.”
De enige vorm van curatie is en blijft vooralsnog chirurgie. “Maar wel in een zeer gering aantal van de gevallen dus”, zegt hij. “Aan de andere kant weten we ook dat niet iedereen baat heeft bij een operatie, omdat de ziekte soms snel terugkomt. Dit betekent dat de vraag in welke gevallen opereren bij pancreascarcinoom wel of niet zinvol is een buitengewoon belangrijk onderzoeksveld moet zijn. De duidelijkheid hierover zal er gelukkig – dankzij biomarkers – binnen een paar jaar zijn. De rol van de chirurg in de behandeling van pancreascarcinoom zal dan afnemen.”
Wakker geschud
Toch is het vooralsnog de chirurg die het meest onderzoeksgericht is als het gaat om pancreascarcinoom, stelt Van Eijck. “Je zou verwachten dat ook de oncoloog of de radiotherapeut hierin een rol nemen”, zegt hij. “Maar op een paar uitzonderingen na is dat tot voor kort weinig gebeurd. Waarschijnlijk heeft dit te maken met de defensieve houding van ‘We kunnen er toch niets aan doen’. Voor chirurgen is dat juist een reden om de schouders eronder te zetten. Inmiddels hebben we de oncologen daar wel in wakker geschud en gelukkig zijn er nu oncologen die hierin een actieve rol oppakken. De Dutch Pancreatic Cancer Group is hiervoor een belangrijke ontwikkeling geweest.”
Onderzoek zou zich ook moeten richten op de waarde van chemotherapie in de behandeling van pancreascarcinoom, vindt Van Eijck. “Ik heb al vaker gezegd dat 70 tot 80 procent van de behandelingen met chemotherapie die patiënten krijgen niet effectief is, en dat vind ik nog steeds. We moeten ons goed afvragen of het zin heeft om chemotherapie te geven, als patiënten daarvan een paar maanden profijt hebben, waarna toch weer progressie van de ziekte optreedt. Daarom ben ik ook voorstander van een chemotax: een systeem waarbij het farmaceutisch bedrijf 10% van de opbrengst van chemotherapie betaalt voor onderzoek naar de effectiviteit ervan en met name bij welke patiënt het zinvol is om de zware chemotherapie te starten.”
Samenwerking
In de in 2015 opgerichte Stichting Overleven met Alvleesklierkanker heeft Van Eijck de aanzet gegeven tot de opzet van een multidisciplinair team met virologen, moleculair biologen en neurochirurgen vanuit Erasmus MC, LUMC, Prinses Máxima Centrum en Amsterdam UMC, om in onderzoek “buiten de gebaande paden te gaan”.
Hij vertelt: “Gelukkig zijn we in de medische wereld tegenwoordig veel meer gericht op samenwerking en daarvan is dit een supermooi voorbeeld. We hebben al veel geleerd van dendritische celtherapie. En in september opent het Advanced Therapy Medicinal Products-centrum in het Erasmus MC, waarin we virussen gaan maken om aan patiënten immuno-virotherapie2 te kunnen toedienen. Dierexperimenteel onderzoek hiermee heeft heel interessante resultaten laten zien. Dat zegt nog niets over wat het voor mensen kan betekenen natuurlijk, maar juist daarom ben ik buitengewoon benieuwd naar de eerste trials, die hopelijk al volgend jaar van start kunnen gaan. Nederland is een ideaal land voor onderzoek vanwege de infrastructuur, het zorgstelsel en de patiënten.”
Betrokken blijven
Hoewel Van Eijck in oktober afscheid neemt van zijn huidige functie, heeft hij ervoor gekozen om met een nulaanstelling betrokken te blijven bij het werkveld waarop hij zich de laatste 20 jaar heeft toegelegd, en waarin hij in 2009 is benoemd als hoogleraar chirurgie met speciale aandacht voor aandoeningen van de pancreas. “Gelukkig is een heel goede opvolger voor mij gevonden in de persoon van Nigel Kooreman, chirurgisch oncoloog en stamcelbioloog. Hij is opgeleid in Leiden en heeft in de Verenigde Staten veel expertise opgedaan in immuuntherapie. Zelf wil ik vooral op de achtergrond actief blijven om jonge mensen te ondersteunen in hun ontwikkeling.” Ook zijn aanstelling aan het kankerinstituut in Madrid behoudt hij.
Wat ziet hij als de belangrijkste vervolgstap in het onderzoek naar en de behandeling van pancreascarcinoom? “Het is zaak de samenwerking die nu tussen centra bestaat in wetenschappelijk onderzoek nog verder te intensiveren”, zegt hij. “Er moet veel meer translationeel onderzoek worden gedaan bij patiënten, eigenlijk moet iedere patiënt in een klinische trial kunnen participeren. We kunnen van iedere patiënt iets leren, en dat is de enige manier om snel progressie te kunnen boeken in de behandeling van pancreascarcinoom.”
Feyenoord
Naast zijn professionele rol in het onderzoek en de behandeling van pancreascarcinoom, is Casper van Eijck bij het grote publiek minstens zo bekend vanwege zijn rol als clubarts van Feyenoord. Die rol vervulde hij van 2009 tot het seizoen van 2021-2022. “Leo Beenhakker vroeg mij voor die functie”, vertelt hij. “De club had in die tijd grote problemen in de trainersstaf en de medische staf. Ik heb er een fantastische tijd gehad, waarin ik veel nieuwe vrienden heb gemaakt. Gelukkig staat de club er nu financieel veel beter voor dan in die tijd. Dat is nog geen garantie voor sportief succes natuurlijk, maar Feyenoord is hoe dan ook de mooiste club met de trouwste supportersaanhang van Nederland.”
Bij zijn afscheid als clubarts liet hij weten zich in een nader te bepalen rol te willen blijven inzetten voor de club. “Daaraan heb ik inmiddels invulling gegeven, door een coördinerende rol te vervullen tussen de club en het Erasmus MC op momenten waarop dat nodig is”, zegt hij. “Ze kunnen altijd een beroep op me doen.”
Referenties:
- Versteijne E, Suker M, Groothuis K et.al. Preoperative Chemoradiotherapy Versus Immediate Surgery for Resectable and Borderline Resectable Pancreatic Cancer: Results of the Dutch Randomized Phase III PREOPANC Trial. J Clin Oncol. 2020; 38:1763-73.
- Veldtocht tegen dodelijke alvleesklierkanker – Amazing Erasmus MC.