Van de nood een deugd maken. Dat geldt bij uitstek voor een onderzoeksplatform dat aan het begin van de COVID-19-pandemie in Amsterdam is opgezet. Gezien de infectiepreventiemaatregelen biedt dit online platform een goede manier om een groot aantal patiënten te laten deelnemen aan wetenschappelijk onderzoek. Er zijn al meerdere publicaties, onder andere in The Lancet Rheumatology. PhD-student Laura Boekel en reumatoloog dr. Gertjan Wolbink vertellen.
Begin 2020, toen corona opkwam in Nederland, was de vraag of reumapatiënten een verhoogd risico op COVID-19 zouden hebben en of ze ernstig ziek worden, mede omdat veel van deze patiënten immunosuppressieve medicatie gebruiken. Om dat goed te kunnen onderzoeken, zouden heel veel patiënten nodig zijn. “Gezien de infectiepreventiemaatregelen zou het vrijwel onmogelijk zijn om iedereen op de onderzoekslocatie te zien, zeker met beperkte mankracht”, laat Wolbink weten. “Daarom hebben we in samenwerking met Brightfish een digitaal platform opgezet”, voegt Boekel toe. “Daarmee konden we de deelnemers per e-mail uitnodigen voor onze studie. Op die manier konden ze ook de vragenlijsten invullen en vervolgens met ons via de telefoon of per mail contact opnemen.”
Vingerprik thuis en representatieve populatie
Om op een betrouwbare manier de incidentie van COVID-19 bij patiënten en gezonde controlepersonen te kunnen vergelijken, waren bloedafnames nodig. Daarvoor zouden deelnemers in principe wel naar Reade moeten komen. “We hebben gebruikgemaakt van vingerpriksets, die we naar de deelnemers toestuurden”, vertelt Boekel. “Daardoor konden ze zelf thuis via een vingerprik bloed afnemen en dit per post naar het laboratorium sturen. Op die manier konden we in korte tijd zo’n 3000 patiënten en ruim 1000 gezonde controlepersonen includeren, en hebben we ook snel resultaten weten te behalen.”
Dit is een redelijk representatieve steekproef voor de reumapopulatie van Reade. “Je bent bang dat oudere patiënten of mensen met een niet-westerse achtergrond minder vaak meedoen aan zo’n studie, omdat ze digitaal mogelijk minder bekwaam zijn of de taal niet spreken”, benoemt Boekel. “We zien dat er best een grote groep 70- en 80-plussers in de studie zit. Zij zijn juist heel betrokken, en vullen het misschien zelfs nog wel nauwkeuriger in dan de jongere patiënten.”
Uitdagingen
De eerste mail van dit onderzoeksproject aan de deelnemers werd verstuurd vanuit Brightfish. “Patiënten waren niet bekend met het concept om digitaal uitgenodigd te worden voor onderzoek, en sommigen dachten dan ook dat het een fishing-mail was”, merkte Boekel in die periode. “Daar hebben velen over gemaild en naar ons gebeld.” “Brightfish heeft ons heel goed geholpen de studie op te starten en het platform van de grond te krijgen”, zegt Wolbink. “Hierdoor konden we in een latere fase zelfstandig verder met Castor.”
Patiënten koppelen nog steeds de uitslagen terug van het bloedonderzoek of ze wel of geen antistoffen hebben. “Zeker na vaccinatie vinden mensen dat belangrijk om te weten”, aldus Boekel. “Daar krijgen we veel telefoontjes over. Omdat we met weinig mensen zijn, gaat er best wat tijd overheen voordat we alle patiënten te woord kunnen staan. Dit is wel een punt dat we voor de toekomst willen verbeteren.”
Toekomst: één platform
De Amsterdammers zijn in overleg met een bedrijf dat kan helpen om het platform verder te ontwikkelen, los van Castor, omdat dit geen communicatieplatform is. “Via Castor kun je namelijk alleen de vragenlijsten versturen en de data verzamelen”, vertelt Wolbink. “In het onderzoek communiceren we ook veel met de deelnemers via e-mail, bijvoorbeeld voor het terugkoppelen van uitslagen. Het zou makkelijk zijn alles via één platform te laten verlopen. Daardoor kun je ook makkelijker updates plaatsen en weten patiënten beter hoe ze ons kunnen bereiken.”
Vraag en antwoord met Laura Boekel
Kunnen collega’s patiënten nog aanmelden?
De studie zit inmiddels in de laatste fase. Het is daarom niet meer mogelijk om extra deelnemers aan te melden. Het platform willen we wel voortzetten om in de toekomst op grote schaal epidemiologisch onderzoek te blijven doen. Mochten collega’s patiënten hebben die ervoor open staan om via ons digitale platform benaderd te worden voor wetenschappelijk onderzoek, dan kunnen patiënten hiervoor worden aangemeld, zodat het geregistreerd wordt.
Wat maakt het platform succesvol?
We hebben een grote groep van zowel patiënten als controlepersonen geïncludeerd, van wie de meesten snel reageren op vragenlijsten. Daarnaast kunnen we, omdat alles digitaal en op afstand gaat, snel inspelen op veranderingen van de pandemie.
Zo hebben we gepeild wat de patiënten van de vaccinaties vonden, vlak voordat die beschikbaar kwamen in Nederland. We zagen dat angst voor bijwerkingen een belangrijk punt was wat maakte dat patiënten nog twijfelden over hun vaccinatiebereidheid. Toen de eerste groep deelnemers gevaccineerd was, hebben we daarom snel de bijwerkingen geëvalueerd, en zagen we gelukkig dat dit meeviel. Dat konden we dit dus al vroeg terugkoppelen aan de deelnemers, ook om hen gerust te stellen.
Hebben jullie al uitkomsten?
We hebben nu 7 publicaties. De eerste was al snel, in de zomer van 2020, op basis van data afkomstig uit de eerste vragenlijst. Daarbij zagen we dat patiënten zich strenger isoleerden dan controlepersonen. Dat is een belangrijk gegeven als de incidentie van COVID-19 wordt vergeleken tussen patiënten en gezonde controlepersonen.
Het artikel van onze hoofdvraag staat nog niet online, maar is wel geaccepteerd voor publicatie in het RMD open. Hierin vergelijken we de ziekte-ernst voorafgaand aan de vaccinatie tussen patiënten en controlepersonen, en beschrijven we de invloed van verschillende reumamedicijnen daarop. Op dit moment richten we ons op het vóórkomen en de ernst van doorbraakinfecties (corona-infecties na vaccinatie), en het eerste manuscript daarvan is inmiddels ingediend bij The Lancet Rheumatology.
Zijn er belangrijke of onverwachte bevindingen?
Toen we het onderzoek startten, verwachtten we dat patiënten ernstiger ziek zouden worden van COVID-19 ten opzichte van gezonde controles. Uit onze studie, en tevens ook andere onderzoeken, blijkt dat dit lijkt mee te vallen, met uitzondering van patiënten die worden behandeld met rituximab. Een verrassende bevinding was dat TNF-remmers beschermend lijken te werken, maar hier kunnen we geen harde uitspraken over doen door beperkte power van deze subanalyse.
Koppelen jullie het aan landelijke of internationale registraties?
Door te publiceren hoop je dat het internationaal wordt opgepakt. We hebben meermaals in The Lancet Rheumatology gepubliceerd. Gertjan zit in een werkgroep van het RIVM. Hij neemt onze uitkomsten mee in de adviezen die hij geeft. Voor de zomervakantie zagen we dat B-celremmers, waaronder rituximab, een sterke negatieve invloed hebben op de antistofproductie. Dankzij deze bevinding zijn patiënten die met rituximab worden behandeld vervroegd in aanmerking gekomen voor een derde vaccinatie. We koppelen onze resultaten altijd terug aan onze deelnemers, wat ook helpt om ze gemotiveerd te houden.