Surfen wordt vaak geassocieerd met vrijheid, adrenaline en onbezorgd genieten van de natuur. Maar wie regelmatig het water in gaat, kan ook te maken krijgen met gezondheidsproblemen. De huid is het grootste orgaan en staat bij watersporters zoals surfers immers constant bloot aan invloeden van zon, water, allergenen en infecties. Van zonneschade tot tropische infecties en contactallergieën: dermatologie speelt een grotere rol binnen de watersport dan men denkt. Aquatische dermatologie is een relatief onbekend maar essentieel onderdeel van de geneeskunde. Dermatoloog én enthousiast surfer dr. Onno ten Berge, werkzaam in Gelre ziekenhuizen, vertelt over de bijzondere wereld van aquatische dermatologie.
Van hobby naar expertise
Voor Ten Berge vloeide zijn betrokkenheid bij de aquatische dermatologie voort uit zijn surfpassie. “In mijn studententijd ben ik begonnen met surfen, dat toen nog lang niet zo populair was als nu. We lagen met hooguit 10 man in het water in Scheveningen, online surfvoorspellingen bestonden nog niet: het was gewoon hopen op goede golven bij het eerste licht”, zo herinnert Ten Berge zich. Deze voorliefde voor de surfsport groeide uit tot een professionele betrokkenheid bij de gezondheid van surfers en andere watersporters. Met een aantal Nederlandse en Europese artsen ontstond de European Association of Surfing Doctors, later omgedoopt tot Surfing Medicine International (SMI). “Eerst werd dermatologie daar niet zo serieus genomen”, vertelt hij. “De meeste dokters waren meer geïnteresseerd in spoedeisende hulp bij watersport zoals verdrinkingen, schouderluxaties en diepe snijwonden. Maar gaandeweg werd duidelijk dat de dermatologie, grotendeels door het preventieve karakter, enorm belangrijk is binnen de surfgemeenschap.”
Huidproblemen op en onder water
Aquatische dermatologie richt zich op huidproblemen die ontstaan door blootstelling aan water en omgevingsfactoren. “Daarbij gaat het onder meer om huidkankerpreventie en vroege detectie, (tropische) infecties en contactallergieën”, legt Ten Berge uit. “Bij duikers en surfers zie je bijvoorbeeld veel huidirritaties door het dragen van een wetsuit. Sommige mensen ontwikkelen een allergische reactie op de gebruikte materialen.” Dat dit niet altijd meteen duidelijk is, illustreert hij aan de hand van een praktijkvoorbeeld. “Op de Allergiepolikliniek in Utrecht hebben we eens een patiënt met dergelijke klachten getest op allergie voor diverse rubbersoorten, zonder resultaat. Uiteindelijk bleek het niet om een contactallergie te gaan, maar om irritatie door schuring. Zoiets kan meestal simpel opgelost worden met een laagje vaseline.”
Tropische problemen
Bij watersporters die in de tropen hun liefhebberij beoefenen kunnen de klachten heel anders zijn dan in de noordelijke wateren. Ten Berge: “Infecties met exotische bacteriën of parasieten komen daar vaker voor.” Een belangrijk aspect van aquatische dermatologie is de kennisuitwisseling tussen verschillende landen. “Wat hier een zeldzame tropische infectie is, wordt in Brazilië als dagelijkse kost beschouwd”, zegt hij. “Een typisch voorbeeld is een myiasis, een veel voorkomende parasitaire infectie van de huid waarbij larven van bepaalde vliegen onder de huid nestelen. In Nederland opereren we dat vaak direct weg, terwijl een Braziliaanse collega zei: ‘Dit krijgt iedereen hier wel een keer in het leven. We behandelen die met stikstof en dan groeit het vanzelf uit’.”
Zonbescherming
Zonbescherming is het grootste aandachtspunt binnen de aquatische dermatologie. “Surfen had jarenlang het imago van ‘gezonde’ zongebruinde lichamen zonder bescherming. Maar gelukkig zien we dat zich op dit gebied een verschuiving heeft voorgedaan. Op surfscholen krijgen beginners te horen dat insmeren stap 1 is, net als het aantrekken van een wetsuit. En ja, een surfleraar die cool is en dit zegt, dát heeft effect. Tegenwoordig zijn er ook UV-beschermingsproducten die – net als in de jaren 90 – in van die felle neonkleuren verkrijgbaar zijn. Een paar van die strepen op je neus en wangen, dat is natuurlijk gaaf. Ik adviseer om eerst de gewone zonnebrand op te brengen en dan wat van die kleuren, dan is het prima.” Ook de opkomst van UV-beschermende kleding helpt. “UV-werende rashvests met lange mouwen en wetsuits beschermen goed tegen de zon.
Acute dermatologische problemen in het water
Sommige surfgerelateerde huidproblemen zijn acuut en vragen om snelle herkenning. “Denk aan kwallenbeten, snijwonden door koraal of rotsen en verwondingen door stekelige vissen zoals de Pieterman”, zegt Ten Berge. “Die laatste komt steeds vaker voor in de Noordzee door klimaatverandering. De steek is ongelooflijk pijnlijk, maar een eenvoudige behandeling – onderdompelen in heet water – verlicht de pijn snel.” Ook wondinfecties door zeewaterbacteriën verdienen aandacht. “Surfers krijgen vaak kleine snijwondjes aan hun voeten door contact met koraal. Dit kan tot koraaldermatitis leiden, maar er kunnen op die manier ook aquagene bacteriën in een wond komen en dat kan leiden tot langdurige infecties. Een bekende variant is het aquariumgranuloom, een aquagene infectie die maanden kan doorsluimeren als die niet goed herkend wordt.”
De rol van de surfende arts
Een bijzonder aspect van SMI is de actieve rol van artsen in het water. “We liggen als surfers al in het water en kunnen vaak meteen helpen bij ongelukken. Een ervaren surfer fungeert vaak als eerstehulpverlener, lang voordat de reddingsdiensten erbij zijn.” Daarom organiseert de SMI jaarlijks een 7-daagse Advanced Live Support course. Naast acute zorg richten zij zich steeds meer op preventie. “De slogan van SMI is ‘Prevention is key, knowledge is the way.’ Door kennis te delen kunnen we ongelukken en gezondheidsproblemen voorkomen.” Het netwerk van surfende artsen helpt ook om dermatologische kennis te verspreiden. “Het leuke van congressen en internationale bijeenkomsten is dat je leert van collega’s uit andere landen. In Australië en de Verenigde Staten is er meer aandacht voor surfdermatologie dan hier, maar we zien in Europa een inhaalslag. Bijvoorbeeld doordat surfscholen steeds meer preventieve adviezen geven.”
Duurzaamheid in de surfwereld
Duurzaamheid speelt een steeds grotere rol in de surfwereld. “Surfen lijkt een pure, natuurlijke sport, maar het is helemaal niet zo duurzaam. Surfboards worden vaak van schadelijke materialen gemaakt, en traditionele zonnebrandcrèmes bevatten niet zelden stoffen die schadelijk zijn voor koraalriffen”, legt Ten Berge uit. “Gelukkig komen er nu steeds meer rifvriendelijke zonnebrandcrèmes en boards gemaakt van milieuvriendelijker epoxyhars.” Ook de shaping community – de mensen die surfboards maken – wordt steeds bewuster van dermatologische risico’s. “Zij werken veel met epoxyharsen en ontwikkelen soms contactallergieën. Dat zie je niet alleen bij professionals, maar ook bij hobbyisten die zelf een board bouwen. Mijn zoon en ik zijn nu samen een board aan het maken, en een belangrijk onderdeel daarvan is ook hoe je je kunt beschermen tegen dampen en contact met dergelijke allergene stoffen.”
Wat kunnen dermatologen leren van de aquatische dermatologie?
Hoewel er geen aparte dermatologische richtlijn is voor watersporters, kunnen dermatologen wel veel leren van de kennis uit de surf- en duikgemeenschap. “Het is belangrijk om bij huidproblemen altijd te vragen naar de reisgeschiedenis en hobby’s van de patiënt”, stelt Ten Berge. “Een exotische huidinfectie wordt soms pas herkend als een arts weet dat een patiënt net terug is van een surfreis naar Bali.” Voor wie zich verder wil verdiepen in aquatische dermatologie biedt Surfing Medicine International veel informatie. “We hebben destijds een app ontwikkeld waarin artsen snel kunnen opzoeken wat ze met bepaalde surfgerelateerde problemen moeten doen. Dat is handig voor spoedeisende hulpartsen, maar ook voor huisartsen en dermatologen.” Dankzij organisaties zoals Surfing Medicine International wordt deze kennis steeds beter gedeeld. “Wat begon als een hobby, groeide uit tot een serieuze manier om de surfgemeenschap gezonder te houden”, besluit Ten Berge. “Dat maakt het voor mij extra mooi.”
Meer weten over aquatische geneeskunde? Kijk op https://www.surfingmed.com/