Yee Lai Lam werkt sinds 2022 als dermatoloog in het Zaans Medisch Centrum in Zaandam, met als aandachtsgebieden algemene dermatologie en flebologie. Naast zijn werk is hij ook actief in de duurzaamheidscommissie DermateGroen van de Nederlandse Vereniging voor Dermatologie en Venerologie (NVDV), die in april 2022 tot stand is gekomen. Deze zeskoppige commissie wil vooral van praktische waarde zijn voor de dermatologen, om hen te helpen de bijdrage te leveren aan duurzaamheid van de zorg die het makkelijkst te realiseren is. Aansluiting van andere dermatologen aan de commissie is welkom.
Lam was direct geïnteresseerd toen hij hoorde dat de NVDV dermatologen zocht voor de nieuw op te richten duurzaamheidscommissie DermateGroen. “Dit speelde zich af in de tijd van corona”, vertelt hij, “en die zorgde voor een toegenomen aandacht voor duurzaamheid in de zorg. We konden niet meer naar congressen en ineens moesten alle werk en overleggen online. Dat bleek toen ook gewoon te kunnen en dat zette iedereen aan het denken.”
Voorheen dacht hij dat duurzaamheid vooral iets was voor de facilitaire afdeling of het bestuur van het ziekenhuis. “Maar toen door corona ineens alles stil kwam te staan, ging ik nadenken”, vertelt hij. “Wat daaraan bijdroeg, was dat ik toen als aios in het Erasmus MC direct aan het front stond. Het was ineens niet meer mogelijk om in de polikliniek dermatologische patiënten te zien, maar op de IC gingen mensen dood aan corona. Ik ging dus coronazorg bieden. Die periode was echt een eyeopener voor me.”
Collega’s helpen
Toen DermateGroen daadwerkelijk tot stand kwam, ontmoette Lam daar direct gelijkgestemden. “We hebben alle zes – dermatologen uit academische en perifere centra en aios – de behoefte om onze collega’s te helpen met praktische duurzaamheidstips, zodat ze niet zelf het wiel hoeven uit te vinden in hun lokale green team. We zijn dus geen onderzoekscommissie. Voor zover ik weet, zijn er geen gegevens over de rol van dermatologie aan de bijdrage van de zorg aan de landelijke CO2-uitstoot, afval en grondstoffenverbruik. Zelf richten we ons ook niet op wetenschappelijk onderzoek. Onze insteek is primair een heel praktische. De driehoek ‘refuse-reduce-recycle’ is heel simpel in de dagelijkse praktijk toe te passen.” Dat kan in kleine dingen zitten, stelt hij. Bijvoorbeeld door stil te staan bij de vraag of gebruik van handschoenen echt wel nodig is. Of dat vel papier op de onderzoeksbank wel nut heeft als de patiënt daar gekleed op plaatsneemt. “Voor andere situaties waarin het wel nodig is af om te dekken, hebben we een celstofmatje voorgesteld dat beter afbreekbaar is en bovendien goedkoper”, vertelt hij. “Daar kregen we veel reacties op. Collega’s wilden het merk en artikelnummer weten zodat ze het konden bestellen.” Het vraagstuk van die handschoenen is wat complexer. “In feite zijn die alleen nodig als er risico bestaat, bijvoorbeeld op contact met lichaamsvloeistoffen, niet-intacte huid en/of slijmvliezen van de patiënt. Bij normaal lichamelijk onderzoek van de huid niet. Maar hier speelt mee welke regels de afdeling infectiepreventie in het individuele ziekenhuis heeft opgesteld. Elk ziekenhuis heeft op dit gebied zijn eigen policy en wij proberen collega’s te steunen die dit onderwerp ter discussie willen stellen.”
Rubriek met tips
De duurzaamheidscommissie geeft tips in de column De groene fingertip in de tweemaandelijkse nieuwsbrief van de NVDV. “Niet iedere collega hoeft voorzitter te worden van zijn eigen green team, maar hij kan ook al in de spreekkamer bijdragen aan duurzame zorg”, zegt hij. “Daar is die rubriek voor, om dat te ondersteunen.”
Ook is de commissie vertegenwoordigd in de duurzaamheidswerkgroep van de Federatie Medisch Specialisten, in de Groene Zorg Alliantie, en we halen tips op van De Groene OK. “Ook daaruit halen we bruikbare tips die we kunnen delen met onze achterban”, vertelt Lam. “Bij De Groene OK ligt de focus op de grote OK’s. Als dermatologen doen we juist veel werk op de poliklinische OK’s, bijvoorbeeld voor de behandeling van huidkanker. Op de OK’s wordt veel gebruikgemaakt van setjes met operatie-instrumenten. Niet zelden wordt bij een procedure slechts een klein deel van de instrumenten daadwerkelijk gebruikt terwijl elk ongebruikt instrument toch opnieuw moet worden gesteriliseerd. Daarin is dus duurzaamheidswinst te boeken. Ook kunnen setjes voor bijvoorbeeld endoveneuze spataderoperaties te uitgebreid zijn. Een belangrijke beperking hierbij is echter de industrie die deze setjes levert, want die is niet snel bereid om zo’n set aan te passen. En als ze wel aangepaste sets aanbieden, onder de benaming gepersonaliseerde set, dan maken ze die veel duurder zodat de motivatie om zo’n set te gebruiken direct weg is.” Daarop kunnen dermatologen dus moeilijk sturen. “Wat we wel kunnen is kritisch kijken naar het duurzaam voorschrijven van medicatie”, zegt Lam. “Bijvoorbeeld het gebruik van methotrexaat, waarvan wij als dermatologen veel gebruikmaken. Dit komt terug in het oppervlaktewater, dus is onderzoek nodig om de impact daarvan in kaart te brengen. En dan kan milieu-impact mogelijk een criterium vormen in de afweging voor medicamenteuze behandeling bij de richtlijnen.”
In andere gevallen is voor het voorkomen van geneesmiddelverspilling geen onderzoek nodig, stelt hij: “Denk aan zalfjes. Je hoeft geen onderzoek te doen om te weten dat het niet nodig is om de patiënt ineens meerdere tubes tegelijk mee te geven. Daarop wijzen is typisch zo’n onderwerp voor De groene fingertip.” Op dit moment leidt de publicatie van de tips er nog niet toe dat collega’s uit het veld spontaan zelf tips aandragen aan de commissieleden. “Wel worden we benaderd door collega’s die vragen hebben, omdat ze op de werkvloer discussie hebben over de vraag of iets duurzaam is”, zegt Lam. “Het is niet altijd mogelijk om hierop een eenduidig antwoord te geven. Een goed voorbeeld is de vraag of instrumenten het best opnieuw gesteriliseerd kunnen worden of beter kunnen worden vervangen door producten voor enkelvoudig gebruik. Het ontbreekt aan studies die in specifieke gevallen hierover eenduidig uitsluitsel geven, maar wat er wel aan studies is laat toch zien dat over het algemeen hersterilisatie minder slecht is voor het milieu dan disposables gebruiken. Maar het is moeilijk te meten, wat is bijvoorbeeld ook de CO2-uitstoot van het sterilisatieproces?”
Veel werkgroepen, weinig samenwerking
De commissieleden worden regelmatig gevraagd voor deelname aan werkgroepen. De commissie is wel aangemeld bij de Groene Zorg Alliantie, een koepelorganisatie voor zorgprofessionals die zich inzetten voor vergroening van de zorg en voor planetaire gezondheid. “Maar we worden ook gevraagd voor werkgroepen van bijvoorbeeld huidtherapeuten”, vertelt Lam, “of van individuele ziekenhuizen. Ik zou elke avond van de week in een werkgroep kunnen zitten, maar dat is niet te doen natuurlijk. We willen wel toehoorder zijn, maar we kunnen niet overal actief bij zijn. We zoeken dan ook altijd collega’s die bereid zijn om deel te nemen in onze commissie. Het feit dat in de commissie nu een aios zit, bewijst dat je niet hoeft te wachten tot je uit de opleiding bent. Jonge mensen hebben vaak goede, vernieuwende ideeën.” Bij het feit dat Lam elke avond van de week in een werkgroep zou kunnen zitten, plaatst hij ook een kritische kanttekening. “Er zijn veel initiatieven”, zegt hij, “maar die staan te vaak los van elkaar. Er wordt te weinig samengewerkt. Terwijl het onderwerp duurzaamheid echt wel leeft onder zorgprofessionals, dat merk ik aan het feit dat ik vaak tijdens congressen word aangesproken op het werk dat we als commissie doen. Maar we zijn natuurlijk als dermatologen in de dagelijkse praktijk ook gewoon bezig met de uitvoering van een vak dat we mooi vinden.”
Vervolgstap
Op dit moment is het werk van de commissie gericht op bewustwording. “De volgende stap is toewerken naar concrete doelen”, zegt Lam. “Laten zien dat alle activiteiten die we op het gebied van duurzaamheid ontwikkelen meetbaar zijn. Je moet eigenlijk in een jaarverslag concreet kunnen maken dat een effectiever gebruik van handschoenen €50.000 per jaar bespaart.” Dit betekent echter dat onderzoek gedaan moet worden. “Maar we zijn dokters”, zegt Lam, “geen toxicologen of gezondheidseconomen. Ook dit pleit dus voor uitbreiding van de commissie, en wellicht ook met andere professionals dan dermatologen alleen. Als je iets wilt veranderen heb je de hele sector nodig, niet alleen enthousiaste dokters.”
Hoe zit het met Lam’s eigen kijk op duurzaamheid, is daarin iets veranderd sinds hij zitting in de duurzaamheidscommissie DermateGroen heeft genomen? “Ik wil medicijnverspilling voorkomen en daarnaast ga ik bewust het gesprek aan met de patiënt om overbodige medicijnen terug te brengen naar de apotheek of inzamelpunt van de gemeente. Tegelijkertijd speelt duurzaamheid in mijn persoonlijke leven toch een minder grote rol dan in mijn werk. Ik vind het belangrijk om duurzaam te werken waar dit mogelijk is, maar ik zie mezelf niet als een groene activist.”