Een patiënt met ernstig en langdurig eczeem vroeg klinisch psycholoog Do Doeksen om haar klachten te behandelen met EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing). Deze techniek is ontwikkeld voor traumabehandeling, maar gezien de ernst van de klachten was het het proberen waard. En met succes. Als vervolg hierop is onderzoek gedaan bij patiënten met atopische dermatitis en prurigo nodularis. Deze mensen hebben via EMD – zonder de R – meer grip gekregen op hun krabgedrag: de drang om te krabben is aanzienlijk minder of zelfs verdwenen.
De interventie die wij hebben toegepast naar het voorbeeld van Do Doeksen is relatief eenvoudig, legt Mathijs de Veer uit. Hij werkt als medisch psycholoog en promovendus bij het Erasmus MC. Samen met de afdeling dermatologie doet hij onderzoek naar psychologische behandelingen van krabgedrag, onder begeleiding van Leonieke Kranenburg, universitair hoofddocent/GZ-psycholoog, en dermatoloog Rick Waalboer-Spuij. “In onze behandeling werken we ernaar toe dat de sterke drang om te krabben afneemt, zonder dat we met het verleden werken zoals bij EMDR”, zegt Kranenburg. “We ‘Reprocessen’ dus niet, maar we werken aan ‘Desensitization’, het doen afnemen van de drang.”
In gedachten krabben
“Dat doen we door allereerst de patiënten te vragen naar de ernst van de drang”, vult De Veer aan. “Niet de mate van jeuk, maar hoe hoog de drang is op een schaal van 0 tot 10. Vervolgens vragen wij hen de plek in gedachten te nemen waar ze de drang om te krabben het sterkst ervaren en in gedachten te doen wat het lichaam zou willen, zoals hard krabben. Tegelijkertijd leiden wij de patiënt af, bijvoorbeeld door met de ogen onze vingerbeweging of een lampje te volgen. Daardoor is er geen ruimte meer in hun gedachten om aan de drang en het krabben te denken. Dit blijf je herhalen – dus steeds weer in verbeelding krabben en afleiden – totdat de drang volledig is afgenomen. Op het moment dat de drang niet langer aanwezig is, mogen ze het plekje in gedachten wit maken. Deze techniek komt uit de hypnotherapie. Wit betekent een kalme plek die voldoende behandeld is. Zo ga je in de eerste sessie alle plekken op het lichaam af waar patiënten drang ervaren om te krabben. Meestal kun je binnen 1 uur alle plekken ‘behandelen’.”
Afleiding
Het onderzoek omvat 4 contactmomenten: 2 behandelingen en 2 keer telefonisch contact. De Veer: “Dat nabellen blijkt heel belangrijk om mensen te blijven motiveren. We doen dit 3 dagen na de eerste sessie en na de tweede sessie. Het is de bedoeling dat mensen de oefeningen ook thuis doen wanneer ze drang ervaren om te krabben. In de eigen situatie – thuis, op het werk of in het ov – is het wat vreemd om je eigen vinger te volgen. Het gaat om de afleiding; patiënten kunnen ook spelletjes spelen op hun telefoon zoals tetris. Het gaat erom dat ze iets doen waarvoor ze zich cognitief moeten inspannen terwijl ze tegelijkertijd in verbeelding krabben. Door de afnemende drang krijgt de huid meer rust en kan beter helen, zodat niet weer nieuwe korstjes of wondjes ontstaan.”
Helpend inzicht
Daarnaast is een heel eenvoudige app ontwikkeld, waarmee deelnemers aan het onderzoek op hun telefoon konden aangeven of ze gekrabd hadden. In de app zitten slechts 2 opties: op het moment dat mensen krabben vinken ze dat aan in een lijst. Aan het eind van de dag geven ze aan hoe erg de jeuk die dag was en hoe erg het krabben was. Kranenburg: “Een objectieve en een subjectieve beoordeling dus: wanneer er die dag heel weinig krabmomenten zijn geregistreerd en de patiënt aangeeft dat het krabben die dag heel ernstig was, klopt er iets niet.” Inmiddels is ook een tweede onderzoek afgerond met 5 patiënten met prurigo nodularis; de resultaten zullen komend jaar bekend worden gemaakt. Dit tweede onderzoek duurde 8 weken en heeft veel meetpunten opgeleverd. Ondanks de nog kleine onderzoekspopulatie kunnen op basis van deze data toch gefundeerde uitspraken worden gedaan. Kranenburg: “Bovendien geven mensen aan dat het registreren alleen al hen heel bewust heeft gemaakt van hun gedrag. Dit inzicht is ook helpend; zo fungeert de studie zelf bijna als behandeling.”
Gecombineerde poli dermatologie/psychologie
In het Erasmus MC is een gecombineerde poli dermatologie/psychologie. Samenwerking tussen de dermatologen en medisch psychologen is volgens De Veer heel belangrijk. “Wij kunnen als psychologen echt veel bieden aan dermatologiepatiënten, op diverse vlakken. Ook deze nieuwe methode zouden we bij meer huidaandoeningen kunnen toepassen. Voor dermatologen is het heel prettig te zien dat het werkt, zeker zoals bij patiënten met prurigo nodularis bij wie zij zelf soms niet uitkomen met alleen medicatie. Voor de patiënt geeft het echt een boost als het hen op eigen kracht lukt de drang om te krabben te verminderen.”
Motivatie
“Voor de EMD-methode is motivatie heel belangrijk”, zegt Kranenburg. “Het gaat om gedragsverandering en dat is lastig, zeker omdat je weet dat krabben op korte termijn verlichting brengt. Patiënten uit het eerste onderzoek zijn 1 jaar later benaderd om te horen hoe het met hen gaat. Soms was de oefening niet meer nodig en bij enkelen was de motivatie gedaald. Motivatie blijft daardoor een belangrijk aandachtspunt.”
Verder onderzoek
In de praktijk wordt de EMD-techniek al meer toegepast, maar er is onderzoek nodig om het effect ervan te bewijzen. Voor zijn promotie zal De Veer daarom een RCT (randomized controlled trial) opzetten met een groot aantal patiënten. “Dan kunnen we deze techniek hopelijk gaan uitbreiden. Dit zal dermatologen verder helpen en medisch psychologen tijd besparen. Een standaard CGT-behandeltraject (cognitieve gedragstherapie) is met 7 behandelsessies en 3 terugkomsessies aanzienlijk tijdsintensiever. Het is dus winst voor dermatologen, voor de patiënten zelf en voor de medisch psychologen. Zijn er dermatologen in andere centra geïnteresseerd, dan mogen ze ons zeker benaderen om onze ervaring met hen te delen.”
Krabgedrag van patiënten met eczeem
In het eerste onderzoek zijn 5 patiënten geïncludeerd met matige tot ernstige eczeem. Zij startten allemaal op dezelfde dag met het registreren van krabgedrag met behulp van een applicatie voor mobiele telefoons. Nachtelijk krabben werd geregistreerd door een smartwatch-applicatie. De totale duur van het onderzoek was 46 dagen en was gelijk voor alle patiënten. De behandeling bestond uit 2 sessies met behulp van het nieuwe behandelprotocol voor drang. Bovendien werden gestandaardiseerde metingen gebruikt om de ziekteactiviteit, kwaliteit van leven en zelfbeheersing te beoordelen.
Figuur 1. Krabgedrag van patiënten met eczeem bij baseline (A) en tijdens de interventie (B)1
In de loop van de tijd nam het krabgedrag bij alle patiënten af. Tijdens de baselinefase fluctueerde het krabgedrag aanzienlijk en was een licht negatieve trend zichtbaar, wat een afname van krabgedrag betekent. Tijdens de interventie nam de ziekteactiviteit af en de zelfbeheersing en kwaliteit van leven verbeterden. Het nachtelijke krabgedrag veranderde niet. Deze eerste positieve resultaten wat betreft het krabgedrag overdag, de ziekteactiviteit, kwaliteit van leven en zelfbeheersing lijken veelbelovend en gaven aanleiding voor het vervolgonderzoek.
Referentie
- De Veer M, Waalboer-Spuij R, Hijnen DJ, et al. Reducing scratching behavior in atopic dermatitis patients using the EMDR treatment protocol for urge: A pilot study. Front Med (Lausanne). 2023 Apr 4:10:1101935. doi: 10.3389/fmed.2023.1101935