Als longarts zou Frank Borm normaal gesproken een grote onbekende zijn voor jonge mensen. Borm is echter een uitzondering omdat hij via sociale media de leefwereld van jongeren binnenkomt. Daar geeft hij over vapen feitelijke informatie, die sterk verschilt van wat influencers erover beweren. Met name via het TikTok-kanaal Dokters Vandaag geven ook andere artsen directe, betrouwbare antwoorden op veelgestelde medische vragen. “Een arts kan nu ook influencer zijn.”
Om de vape-epidemie te stoppen, heeft Borm samen met patholoog Daniëlle Cohen Vapen #jouwkeuze opgezet (www.vapenjouwkeuze.nl). “We organiseren gastlessen aan scholen over de gevaren van vapen, waar zich 700 artsen voor hebben aangemeld. Ook hebben we een lespakket ontwikkeld, dat gretig aftrek heeft gevonden.” Maar de jongeren die hij op scholen tegenkomt, zijn voor hun verdere informatievoorziening nauwelijks meer afhankelijk van televisie, en des te meer van sociale media. Bij het promoten van vapen wordt de tabaksindustrie gretig geholpen door gewillige influencers, die op sociale media filmpjes over vapen posten. Het idee leeft dat vapen een minder ongezonde ‘rookoptie’ is, aldus Borm. Of vapen minder schadelijk is dan gewoon roken? “Dat weten we nog niet precies, maar dat vapen slecht is staat vast.” Met name de sterk verslavende nicotine die in hoge concentratie in de vape zit, is schadelijk voor het brein van jongeren. Het verstoort de ontwikkeling, geeft meer kans op psychische problemen, en twee derde van de jongeren die vapen gaat roken. Verder veroorzaakt vapen allerlei soorten longschade zoals inflammatie, maar ook DNA-schade, en waarschijnlijk op termijn ook longkanker.
Borms verzet tegen de positieve beeldvorming rond vapen werd opgemerkt door Dokters Vandaag. Dit TikTok-kanaal is een initiatief van Prappers Media Group, een grote producent van video’s en andere formats op TikTok. “Leonie Hulstein en Joey Scheufler trekken de kar bij Dokters Vandaag”, aldus Borm. “Zij hebben veel kennis van TikTok-algoritmes, search engine optimizations oftewel SEO op TikTok, en hoe je veel views genereert bij precies het juiste, geïnteresseerde publiek.”
Belevingswereld van jongeren
Hoe kun je influencers die medische desinformatie verspreiden het beste counteren? Een optie is prebunking: waarschuwen voor onjuiste informatie. Een andere mogelijkheid is debunking, wat wil zeggen bepaalde zaken tegenspreken en weerleggen. Iemand die op Instagram en Twitter doet aan debunking, is de wetenschapsjournalist Adriaan ter Braack. Onder het pseudoniem ‘Sjamadriaan’ haalt hij pseudowetenschap onderuit. Borm waardeert een dergelijk initiatief zeer, maar constateert dat Dokters Vandaag het anders aanpakt. “Zij doen niet aan prebunken, noch aan debunken. Bij debunking krijg je eigenlijk een strijd tussen arts en influencer. Maar veel volgers kennen hun influencers al heel lang, en dan maakt iemand in een witte jas die met een vingertje gaat wijzen niet veel indruk. De influencer zelf zal zijn mening al helemaal niet herzien, daar is zijn verdienmodel en overtuiging vaak te sterk voor.”
Vooral jonge mensen kijken weinig mainstream media, zij halen veel informatie van sociale media waar veel influencers actief zijn. “Dokters Vandaag begeeft zich daarom in die wereld van TikTok, als betrouwbare medische informatiebron die losstaat van wat allerlei selfmade goeroes beweren. Artsen met diverse expertises schijnen hun licht op een breed spectrum aan medische onderwerpen. Tot nu toe zijn de experts twee longartsen, twee huisartsen, een gynaecoloog, cardioloog, internist en dermatoloog. Zij geven bondige evidence-based informatie. Die is hard nodig, want er zijn verder nauwelijks ‘echte’ artsen op TikTok. Goede medische informatie is daar dus moeilijk te vinden. Video’s van Dokters Vandaag hebben impact, omdat ze op TikTok staan en zo de belevingswereld van jongeren bereiken.”
Onzin met een beetje waarheid
Een voorbeeld wat Borm aanhaalt: “Veel jonge vrouwen willen de pil niet meer als voorbehoedsmiddel gebruiken, omdat op TikTok beweerd wordt dat de hormonen daarin heel slecht voor je zijn. Dat schurkt een beetje tegen de waarheid aan. Pilgebruik verhoogt de kans op trombose iets, en kan mogelijk je stemming wat beïnvloeden, maar op TikTok wordt gedaan alsof het vergif is en gebruik je zelfs als vrouw onvruchtbaar kan maken. Allerlei onzin wordt dus aangekleed met kleine stukjes waarheid. Tegenwoordig is iedereen influencer en kan ook de buurvrouw op TikTok/Instagram een video maken met dergelijke beweringen en enorm veel views genereren. Denk ook aan allerlei onzinnige supplementen die influencers aanprijzen. Het stukje waarheid waarvan ze zich dan bedienen, is dat vitamines en mineralen belangrijk zijn voor allerlei functies. Maar een fatsoenlijk eetpatroon hoef je natuurlijk niet aan te vullen met allerlei vitamines.”
Artsen als influencers
Mondjesmaat beginnen wat meer artsen zich op sociale media te roeren omdat zij een tegengeluid willen bieden aan medische desinformatie op sociale media. Borm: “Hun video’s gaan ook vaak over leefstijl en preventie. Artsen zijn van oudsher erg gericht op behandeling, maar ze hebben ook een verantwoordelijkheid om ziekte te voorkómen, dus dat is heel goed. Maar dergelijke video’s kosten artsen veel tijd en is het een vak apart veel views te krijgen.”
Om die reden vindt Borm Dokters Vandaag een uitkomst: “Zij prepareren vragen, komen bij je langs en nemen in zo’n twee uur een aantal video’s met je op. Die worden daarna zodanig in het algoritme van TikTok gezet dat ze veel views krijgen. Vroeger had je voor veel views veel volgers nodig. De nieuwe algoritmes werken anders, die kunnen ook van artsen influencers maken. Je kunt zien hoeveel views je krijgt, maar ook welke leeftijd de kijkers hebben. Mijn video over de impact van vapen op de longen heeft al zo’n 400.000 views.”
Borm benadrukt dat Dokters Vandaag dit belangeloos en gratis doet, al kost het veel tijd: “Prappers Media ontvangt veel mail van artsen en ziekenhuizen die eveneens graag willen meewerken; en vooral ook van patiënten die vragen hebben, soms een second opinion willen. Het aantal verzoeken van mensen om diagnoses neemt per dag toe. Blijkbaar schept het vertrouwen wanneer een arts zich in hun sociale media-leefwereld begeeft. Daarom gaan ze vragen stellen. Sommige daarvan worden weer gebruikt voor nieuwe video’s.”
De strijd tegen het vapen
Borm zet zich al langer in voor de strijd tegen het vapen. Dat vapen door de tabaksindustrie met succes is geframed als ‘gezonder’ alternatief voor roken, is voor Borm ook een vorm van medische desinformatie. Deze misstand gaat hem na aan het hart, omdat hij zich als longarts en onderzoeker vooral bezighoudt met longkanker en nieuwe behandelingen daarvan. “Bijna al mijn patiënten zijn rokers, die ik behandel met inzet van dure medicijnen. Als ze niet hadden gerookt, waren deze mensen mijn patiënten niet geworden. Nu zag je dat het de goede kant opging en er steeds minder gerookt wordt. Maar juist dan komt de tabaksindustrie toch weer roet in het eten gooien door vapen heel handig in de markt te zetten, met kleurtjes en smaakjes. En met de claim dat het minder ongezond is dan roken, en het je kan helpen van het roken af te komen.”