In mijn onderzoek bestudeerden we enerzijds de hypothese dat vermoeidheid bij hemodialysepatiënten uitgelokt wordt door inflammatie en anderzijds de relatie tussen vermoeidheid en factoren uit het dagelijks leven van patiënten zoals stemming, dagelijkse activiteiten en sociaal gezelschap. Hiervoor maakten we gebruik van een moderne mobile health experience sampling method (mHealth ESM), de PsyMateTM application.
Vermoeidheid is een van de meest voorkomende klachten bij hemodialysepatiënten en kan continu aanwezig zijn (algemene vermoeidheid) of vooral toenemen na de dialysebehandeling (postdialysevermoeidheid). Vermoeidheid bepaalt in grote mate de kwaliteit van leven bij deze patiëntengroep. Het gebrek aan kennis over de etiologie ervan bemoeilijkt de ontwikkeling van een effectieve behandeling. Eerdere onderzoeken, waarbij zowel sociodemografische variabelen als klinische, biologische en behandelingsgerelateerde factoren werden onderzocht, konden nog geen eenduidige relatie aantonen.
Vermoeidheid en inflammatie
In een eerste cross-sectioneel observationeel onderzoek toonden we aan dat er een positieve relatie bestaat tussen de mate van inflammatie, gemeten aan de hand van serum interleukine (IL)-6-concentraties, en de mate van algemene vermoeidheid bij hemodialysepatiënten. Een tweede onderzoek kon echter geen verband aantonen tussen de mate van inflammatie (serumconcentraties IL-1B, IL-6, TNF-alpha en IL-10 gemeten voor en na de dialysebehandeling) en het optreden van postdialysevermoeidheid. Bovendien toonden we aan dat vermoeidheid sterk geassocieerd is met de mate van depressieve gevoelens bij hemodialysepatiënten. Uit deze onderzoeksresultaten leidden we af dat inflammatie, weliswaar gedeeltelijk, een rol kan spelen bij het optreden van vermoeidheidsklachten bij hemodialysepatiënten, maar dat andere factoren uit het dagelijks leven van patiënten, zoals stemming, minstens zo belangrijk kunnen zijn.
Vermoeidheid en factoren uit het dagelijks leven
In het tweede en derde deel van mijn proefschrift bestudeerden we de relatie tussen vermoeidheid en factoren uit het dagelijks leven die mogelijk bijdragen aan vermoeidheidsbeleving bij hemodialysepatiënten. Hiervoor maakten we gebruik van een mHealth applicatie (PsyMateTM) , ontwikkeld aan Maastricht University, die geïnstalleerd werd op de smartphone van de patiënten . Meerdere keren per dag en meerdere dagen na elkaar werd volgens het principe van experience sampling methodology (ESM) de actuele mate van vermoeidheid bij patiënten bevraagd, evenals hun actuele activiteit, hun locatie, het gezelschap waarin ze zich bevonden en hun stemming. Op die manier konden we o.a. aantonen dat vermoeidheid fluctueert doorheen de dag, significant toeneemt na een dialysebehandeling en samenhangt met stemming. Bijvoorbeeld wanneer patiënten zich angstig of neerslachtig voelen, ervaren ze meer vermoeidheid. Wanneer ze zich vrolijk voelen, rapporteren ze juist minder moeheid. Bovendien konden we met behulp van ‘time-lagged’ analyses inzicht krijgen in de temporele relaties tussen vermoeidheid en psychologische factoren. Bijvoorbeeld neerslachtigheid lijkt secundair aan vermoeidheid op korte termijn en niet omgekeerd. Tot slot vonden we dat vermoeidheid bij hemodialysepatiënten – althans gedeeltelijk –verklaard kan worden als een klassiek geconditioneerde respons op de ziekenhuisomgeving. Inzicht in dergelijke relaties kunnen een belangrijke stap vormen in het begrijpen van de oorzaken en gevolgen van vermoeidheid in het dagelijks leven van hemodialysepatiënten. mHealth ESM-methodes maken het mogelijk om een gedetailleerd en persoonlijk inzicht te krijgen in de vermoeidheidservaring van patiënten en effenen het pad voor meer gepersonaliseerde interventies.
Samengevat, we hebben aangetoond dat vermoeidheid bij hemodialysepatiënten samenhangt met zowel biologische als psychologische en omgevingsfactoren. Daarom is het benaderen ervan volgens een biopsychosociaal model waarin alle potentieel bijdragende factoren worden geïntegreerd de beste weg voorwaarts voor zowel de diagnose als de behandeling van vermoeidheid bij hemodialysepatiënten.
De Promotie
Astrid Brys promoveerde op het proefschrift ‘A biopsychosocial approach to fatigue in patients on chronic haemodialysis treatment’ op zowel 26 maart 2021 aan Maastricht University als op 8 april 2021 aan de Catholic University of the Sacred Heart in Rome (Italië).
De promotoren waren respectievelijk prof. dr. C.M. van Heugten en prof. dr. G. Gambaro. Als copromotoren traden respectievelijk dr. B. Lenaert en dr. M. Bossola op.
Dr. A.D.H.M. Brys