Henk Veraart is oogarts in Nederland, maar werkt ook enkele weken per jaar in Sierra Leone. Daar houdt hij de plaatselijke oogheelkunde op peil door patiƫnten te behandelen, spreekuren te organiseren, en lokale artsen en verpleegkundigen te trainen. Dat zorgt voor frustratie, maar geeft hem ook voldoening.
Henk Veraart, oogarts in het Tilburgse Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis, had al jaren de wens om af en toe zijn werk te beoefenen in het buitenland. Via zijn collega, Janneke van Lith, kreeg hij contact met oud-oogarts Wim Klein Poelhuis, bestuurder van Friends of the African Dream, een stichting die door bestaande initiatieven de basisvoorzieningen helpt te verbeteren in Sierra Leone. Onder die vlag reisde hij 6 jaar geleden voor het eerst naar het land, om er daarna jaarlijks terug te keren.
Niet alleen patiƫnten
Het is slecht gesteld met de oogzorg in Sierra Leone, zegt Veraart. āHet land heeft slechts 4 oogartsen op 9 miljoen inwoners. Er is wel een aparte beroepsgroep: de zogenaamde cataractchirurgen. Dit zijn gespecialiseerde verpleegkundigen die hebben geleerd om staar te opereren. Hiervan zijn er zoān 12 in Sierra Leone, maar de kwaliteit van dit personeel wisselt wel.ā Veelbelovende studenten die dat tekort moeten aanvullen, komen helaas vaak niet terug van hun studie in het buitenland, omdat ze daar meer kunnen verdienen. En initiatieven om de zorg te verbeteren stranden omdat geld aan de strijkstok blijft hangen. Bovendien is het land arm en hebben de meeste inwoners slechts 1 of 2 keer per dag te eten. āDie eerste levensbehoefte kost veel tijd, dus kiezen de mensen niet snel voor een bezoek aan het ziekenhuis.ā Versterkt door de slechte infrastructuur, de weinige ziekenhuizen en de schaarse vervoersmiddelen is de patientās delay daardoor vaak maanden langer dan in Nederland.
Daar komt bij dat Sierra Leoonse artsen en verpleegkundigen op een ander denkniveau werken. āDe meeste ziekenhuismedewerkers zijn lokaal getraind of volgen een korte scholing in het buitenlandā, zegt Veraart. āMaar vanwege het slechte middelbare-schoolsysteem ontbreekt veel basiskennis. Ze kunnen een handeling verrichten, maar snappen vaak niet waarĆ³m ze dat doen.ā Daarom behandelt Veraart in Sierra Leone niet alleen patiĆ«nten, maar monitort hij ook onderwijs voor toekomstige artsen en verpleegkundigen, en geeft hij trainingen.
Spreekuur per terreinwagen
Veraart verblijft meestal 2 Ć 3 weken in Masanga, een dorpje in het midden van Sierra Leone met een klein ziekenhuis, waar hij patiĆ«nten behandelt, ziekenhuispersoneel traint en kandidaten selecteert voor de blindenschool. āIn Masanga is 3 uur per dag elektriciteitā, zegt Veraart. āWater is schaars en de hygiĆ«ne is minimaal. Ik geef daarom ook eenvoudige tips om de organisatie slimmer te maken. Dat doe ik door vragen te stellen, voorbeelden te geven en te laten zien hoe het in mijn optiek beter kan.ā
Daarnaast bezoekt hij per terreinwagen regelmatig de binnenlanden van Sierra Leone, de zogenaamde outreaches. Met een lokaal team, waaronder een tolk, verzorgt hij een spreekuur in kleinere klinieken in de regio. Maar die zorg gaat niet vanzelf. āDeze patiĆ«nten beseffen vaak niet wat er gebeurt, dus moet je ze eerst leren communiceren. Je krijgt dan maar enkele woorden terug op een vraag. Ik probeer duidelijk te maken waarop een patiĆ«nt moet letten, zoals hygiĆ«ne bij een wond.ā
ContinuĆÆteit
De Tilburgse oogarts ontmoet regelmatig Sierra Leoners met een oogaandoening in een vergevorderd stadium. āVeel patiĆ«nten weten niet wat ze mankeren, laat staan hoe ze moeten omgaan met een oogaandoeningā, zegt hij. Het meest schrijnend vindt hij glaucoom. āDit zien we in Sierra Leone vaak pas in het eindstadium. Medicijnen om de oogdruk laag te houden, zijn vaak niet beschikbaar. En Ć”ls we ze uitdelen, snappen patiĆ«nten niet dat ze ze langere tijd moeten gebruiken. We zien daardoor dat ze de medicijnen doorverkopen.ā
Deze glaucoompatiĆ«nten zijn exemplarisch voor het ontbreken van de continuĆÆteit van zorg in Sierra Leone, zegt Veraart. āVanwege het tekort aan oogchirurgen zijn alleen simpele ingrepen mogelijk, zoals staaroperaties. Bij ernstige aandoeningen, zoals loslating van het netvlies of een oogtumor, moet een patiĆ«nt naar het buitenland. De meeste mensen hebben daar het geld niet voor. Zo blijven behandelbare aandoeningen onbehandeld.ā
Frustratie
Veraart ziet zijn werk in Sierra Leone als een druppel op een gloeiende plaat. āIn kleine dorpen wordt vaak van tevoren omgeroepen dat āde witte dokterā een bezoek komt brengen, met bij de patiĆ«nten alle onhaalbare verwachtingen van dien.ā Ze hopen dat hij de meest vergevorderde oogaandoeningen kan verhelpen met een knip van zijn vingers. De frustratie die dat oplevert, vindt Veraart lastig, en vereist aandacht van hem en zijn collegaās. āWe praten elke dag met elkaar en proberen begrip te hebben voor de situatie van de patiĆ«nten, hoe moeilijk dat soms ook is.ā TĆ³ch blijft hij terugkomen. āJe doet het voor de enkeling die je wĆ©l kunt helpen, en om het lokale zorgpersoneel te stimuleren en te steunen.ā
Zijn werk in Sierra Leone geeft Veraart een hernieuwde kijk op de westerse zorg. āIk besef telkens dat we hier met ons all you can eat-zorgsysteem baden in luxe. Tegelijkertijd zie ik dat de regelgeving rond ontwikkelingshulp de afgelopen jaren strenger is geworden. Dat maakt de mogelijkheden beperkt.ā Hij noemt de verplichte codering van intra-oculaire lenzen. āAls die lenzen bijna over de verloopdatum waren, namen we die vroeger gewoon mee naar Afrika. Dat mag nu niet meer, waardoor we veel minder mensen kunnen helpen.ā Gelukkig wordt er steeds vaker oogheelkundig materiaal uit India geĆÆmporteerd. āLensjes zijn daar goedkoper dan in Nederland, en er is makkelijker aan antibiotica te komen.ā
Bijdrage leveren
De boodschap die de oogarts heeft voor collegaās die materialen willen schenken aan klinieken in ontwikkelingslanden, is simpel: zorg voor goede spullen. āZe hebben het meest aan bruikbaar, nieuw materiaal. Afdankertjes hebben alleen maar meer onderhoud nodig. Het kost misschien meer tijd of training om te werken met nieuwe spullen, maar uiteindelijk gaan ze langer mee. Daar heeft iedere oogarts recht op, zeker in ontwikkelingslanden.ā
Veraart is blij dat hij vanuit zijn professie een bijdrage kan leveren, en krijgt bovendien bijval van collegaās uit zijn eigen vakgroep, die soms met hem mee naar Sierra Leone reizen om hun steentje bij te dragen. āIk verdien genoeg met mijn werk en besteed mijn vrije dagen aan mijn jaarlijkse reis. Als ik later met pensioen ga, kan ik misschien meerdere malen per jaar. Voor mij is het noblesse oblige.ā