Kanker vroeger herkennen en beeldgestuurd minimaal invasief behandelen

Het IMAGIO-project is erop gericht longkanker, leverkanker en wekedelensarcoma vroeger op te sporen en te behandelen met behulp van beeldvormende en beeldgestuurde technieken. Het programma bestaat uit 4 werkpakketten, waarbij het vierde specifiek gericht is op longkanker. Interventie-longarts Erik van der Heijden (Radboudumc) geeft toelichting.

Van der Heijden is interventie-longarts en is sinds eind 2022 hoogleraar Interventie longziekten aan het Radboudumc/de Radboud Universiteit. Hij ontwikkelt technologische innovaties voor de verbetering van vroege diagnostiek en behandeling van patiënten met longkanker. Zijn activiteiten op dit gebied hebben er onder andere toe geleid dat de tot dit doel ontwikkelde navigatiebronchoscopie een erkenning heeft gekregen van Zorginstituut Nederland en vanaf 1 januari 2024 tot het verzekerd pakket behoort. 

“Inmiddels loopt een implementatietraject met ondersteuning van KWF”, vertelt hij. “Het belang van deze navigatiebronchoscopie is dat hiermee heel kleine nodules kunnen worden ontdekt die zich diep in de longen bevinden. De patiënt heeft daar in eerste instantie geen last van, maar dat gebeurt na verloop van tijd natuurlijk wel. Het probleem is dat zonder die navigatiebronchoscopie de aanwezigheid van die nodules alleen per toeval kan worden ontdekt als de patiënt een scan krijgt voor een ander doel. Vandaar dat we – al in 2017 – met deze ontwikkeling van start zijn gegaan, om vroege detectie en dus vroege behandeling mogelijk te maken. Dit is gebeurd in samenwerking met Philips als ontwikkelpartner.”

Werkpakket longkanker

Verder onderzoek op dit gebied vindt nu plaats in dit onderdeel van het IMAGIO-project. “Dat de navigatiebronchoscopietechniek er al is, betekent nog niet dat we er al zijn”, zegt Van der Heijden als verklaring voor het feit dat de verdere ontwikkeling nu een plaats heeft gekregen in het IMAGIO-project. “De toegankelijkheid van de techniek kan nog beter en we willen met die navigatiebronchoscopie niet alleen bij die nodules kunnen komen, we willen er ook vroege behandeling mee kunnen bieden.”

Dus worden in het kader van dit werkpakket 4 onderzoekstappen gezet. De eerste stap is patiëntselectie. Hierbij gaat het erom te kunnen voorspellen wat de meest kosteneffectieve manier is om tot diagnose en behandeling te komen. Het doel van de tweede stap is de interventie zelf te verbeteren door middel van nieuwe technieken. Bijvoorbeeld de cone-beam-techniek voor het verkrijgen en fuseren van de beelden. Of het beter stuurbaar maken van de – nu passieve – katheter. Ook de interventies om te kunnen biopteren kunnen nog worden verbeterd.
De derde stap heeft betrekking op de beoordeling van het biopt. Hiervoor is een nieuwe generatie microscopen ontwikkeld, die gebruikmaken van laserlicht dat wordt gereflecteerd om een driedimensionaal beeld van het weefsel te geven. “Er is al wat onderzoek mee gedaan”, zegt Van der Heijden. “Zaak is nu het in te bouwen in het proces en te koppelen aan AI voor onderzoek. Daarvoor moeten we veel weefsel verzamelen.” 

De vierde stap is de beeldgestuurde behandeling: de ontwikkeling van immuno-PET-scans voor het vroegtijdig evalueren van de effectiviteit van immuuntherapie. “We moeten kijken of we dit effectief kunnen krijgen”, zegt hij, “en of we tot gerichte patiëntselectie kunnen komen hiervoor. Van belang voor dit laatste is dat we de poortwachtklier kunnen identificeren.”

Internationale samenwerking

Dit longkanker-werkpakket van het IMAGIO-project is een samenwerking tussen 29 organisaties in het longdomein (18 internationaal en 8 Nederlandse universiteiten), techbedrijven (Philips, Johnson & Johnson, Flash, ImaginAb), farmaceutische industrie (Pfizer), Longkanker Nederland, de European Cancer Coalition en universiteiten. “Organisatorisch en administratief is samenwerken in zo’n groot internationaal consortium natuurlijk altijd wat lastig”, zegt Van der Heijden, “maar het voordeel is dat zo’n samenwerking nieuwe inzichten kan brengen. Daar komt nog bij dat IMAGIO niet alleen gericht is op longkanker, maar ook op leverkanker en wekedelensarcoma, wat betekent dat er nog meer universiteiten en bedrijven bij betrokken zijn. De overkoepelende factor is dat die allemaal beeldgestuurde interventies doen, dus op dat gebied kunnen ze ook voor elkaar leerzaam zijn.”

Voor de 3 genoemde kankertypen zijn de basisprincipes van beeldgestuurde interventies al bepaald en zijn ook de behandelingen al ingezet. Dit verklaart waarom het IMAGIO-project zich juist op deze 3 richt onder het motto interventie-oncologie. “De bundeling in het project maakt de kans op succes veel groter”, zegt Van der Heijden. “We kunnen hiermee voor de patiëntbehandeling echt een belangrijke verandering gaan bewerkstelligen. En ik verwacht ook dat het op termijn op meer gebieden van waarde zal zijn dan voor deze 3 kankertypen alleen. Daarbij zou ik in eerste instantie kijken naar pancreas- en borstkanker. Darmkanker is misschien lastiger, maar ook daar zie ik toch wel mogelijkheden. We zien al veel beeldsturing in operatietechnieken. Dat is een mooie ontwikkeling.”

Groot belang

Het belang van longkankerpatiënten in een vroeg stadium kunnen behandelen, is op meerdere fronten heel groot, stelt Van der Heijden. Niet alleen voor de patiënt zelf, bedoelt hij hiermee, maar ook voor de zorg. Hij vertelt: “Ga maar na: het aantal mensen dat kanker krijgt neemt toe en de zorg kampt met een structureel personeelsprobleem. Patiënten in een vroeg stadium kunnen behandelen zal in veel gevallen betekenen dat intensieve ziekenhuisbehandeling in een later stadium kan worden voorkomen.”

Dit verklaart ook waarom Van der Heijden groot voorstander is van longkankerscreening. “Nu is het te vaak een toevalsvinding”, zegt hij. “Vroege detectie en behandeling kan een belangrijke rol spelen in het voorkomen van sterfte aan longkanker. Het is dan ook teleurstellend dat de politiek traag is in besluitvorming hierover. Gelukkig is er wel een sterk advies vanuit de Europese Unie om longkankerscreening in het screeningstraject op te nemen. Het zal er dus wel van komen. Dan zal het aantal nodules dat wordt gevonden toenemen en dan zullen we dus ook klaar moeten zijn om daarop te behandelen. Ook dat onderstreept het belang van het onderzoek dat nu in werkpakket 4 van het IMAGIO-project plaatsvindt.”

Het IMAGIO-project en werkpakket longkanker

IMAGIO is een project met een looptijd van 4 jaar. Het is in mei 2023 van start gegaan. De eerste stap voor het werkpakket longkanker, waarop Van der Heijden zich richt, is het vinden van de juiste mensen om de stappen in het onderzoek mee uit te voeren. Voor alle PhD-plekken zijn al onderzoekers gevonden en aan het werk gegaan. 

Voor de behandelstap waarvoor patiënten moeten worden geïncludeerd, werkt Radboudumc samen met het universitair ziekenhuis in Tübingen. Hiervoor zullen naar verwachting 30 tot 40 patiënten worden geïncludeerd. Het is vooral een proof of principle-studie, bedoeld om aan te tonen dat de combinatie van scanning en toediening van nieuwe immuuntherapeutische middelen onder de huid werkzaam is. 

Voor meer informatie over het totale IMAGIO-project (Imaging and Advanced Guidance for Workflow) zie: www.imagioproject.eu.