Patiënten met chronische nierschade hebben een verhoogd risico te overlijden aan cardiovasculaire aandoeningen. In het promotieonderzoek van Niki Leenders is onderzocht welke rol magnesium kan spelen bij het verminderen van dit risico.
Het verhoogde risico op het overlijden van mensen met CNS door met name hart- en vaatziekten wordt niet volledig verklaard door de traditionele cardiovasculaire risicofactoren, zoals hypertensie en roken. Dit wijst erop dat andere factoren, specifiek voor nierziekten, bijdragen aan dit risico. Magnesium zou een dergelijke risicofactor kunnen zijn. Magnesium speelt een rol in veel processen in het lichaam en is van belang voor spierfunctie, hartritme en vaatspanning. Tot voor kort heeft magnesium weinig aandacht gekregen bij mensen met CNS, en magnesiumspiegels worden niet frequent gemeten bij deze mensen. In dit onderzoek was de hypothese dat een relatief laag magnesium een risicofactor is voor cardiovasculaire ziekte bij mensen met CNS, dat magnesium verbetering geeft in het proces van het ontwikkelen van hart- en vaatziekten, en dat het een aan te passen doelwit is bij mensen met CNS.
Gunstige magnesiumwaarden
We analyseerden de associatie tussen de plasmamagnesiumconcentratie en klinisch relevante (cardiovasculaire) eindpunten bij CNS in een meta-analyse van longitudinale observationele studies bij mensen met CNS. Hierbij zagen we dat een hogere magnesiumconcentratie in bloedplasma is geassocieerd met een lager risico op algehele sterfte en op cardiovasculaire sterfte bij mensen met CNS. Opvallend was dat dit niet alleen geldt voor een normale ten opzichte van een verlaagde magnesiumconcentratie, maar zelfs magnesiumwaarden boven de normaalwaarde waren gunstiger dan normale magnesiumwaarden. In een prospectieve studie hebben we daarna onderzocht wat de plasmamagnesiumconcentraties zijn bij mensen die behandeld worden met hemodialyse en welk effect de dialysebehandeling heeft op de plasmamagnesiumconcentratie. In dit onderzoek zagen we dat de meeste mensen voorafgaand aan dialyse een magnesiumconcentratie hadden binnen de referentiewaarde en dat de hemodialysebehandeling de magnesiumspiegel verlaagde richting de ondergrens van de referentiewaarde. We concluderen daarom dat de hoeveelheid magnesium in standaard dialysevloeistof wellicht te laag is. Dit was voor ons aanleiding een multicenter dubbelblinde, gerandomiseerde, gecontroleerde studie op te zetten bij mensen die behandeld worden met hemodialyse, waarin onderzocht wordt hoe de plasmamagnesiumconcentratie veilig kan worden opgehoogd door ophoging van magnesium in de dialysevloeistof. De inclusiefase van deze studie is inmiddels afgerond. De resultaten van deze studie worden nu verder geanalyseerd en zullen daarna beschikbaar komen.
Dieet
Daarnaast hebben we in een diermodel van chronische nierschade onderzocht wat het effect is van het toevoegen van magnesium aan het dieet op de ontwikkeling van vasculaire calcificatie. Vasculaire calcificatie is een belangrijk proces in de ontwikkeling van cardiovasculaire ziekte bij mensen met chronische nierschade. We zagen in deze studie dat er minder vasculaire calcificatie ontstaat bij proefdieren die meer magnesium in het dieet kregen. Opvallend was dat dit effect niet werd verklaard door binding van magnesium aan fosfaat in het maagdarmstelsel, maar dat magnesium geabsorbeerd werd en beschikbaar was voor inwendige effecten.
Dit promotieonderzoek brengt het belang van magnesium onder de aandacht. Het baant de weg naar toekomstig onderzoek gericht op effecten van ophoging van de plasmamagnesiumconcentratie op klinische eindpunten bij mensen met CNS. Als deze concentratie inderdaad kan worden opgehoogd door meer magnesium in de dialysevloeistof of in het dieet, en als dit verbetering geeft van klinisch uitkomsten, kan potentieel grote gezondheidswinst worden behaald. Dit zou dan kunnen helpen om cardiovasculaire ziekte en mortaliteit bij mensen met CNS te verminderen. Nu wordt doorgaans een dialysevloeistof gebruikt met een standaard magnesiumconcentratie. Daarnaast krijgen veel mensen met CNS een kaliumbeperkt dieet voorgeschreven. Dat dieet bevat ook minder magnesium doordat voedingsmiddelen die veel kalium bevatten ook magnesiumrijk zijn. Het onderzoek illustreert dat een normaalwaarde niet per definitie de optimale concentratie is voor alle mensen en het brengt het belang van een behandeling op maat onder de aandacht, zoals een meer geïndividualiseerde samenstelling van dialysevloeistof en een dieetadvies op maat.
De Promotie
Niki Leenders promoveerde op 14 maart 2023 op het proefschrift ‘Magnesium as novel tool to decrease cardiovascular complications in chronic kidney disease’ aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Haar promotoren waren prof. dr. M.G. Vervloet en prof. dr. J.G.J. Hoenderop. Niki Leenders werkt momenteel als internist-nefroloog in Noordwest Ziekenhuisgroep in Alkmaar.