Een artikel uit Medisch Contact van 2008 met de titel ‘Onvindbare artsen’ omschrijft het luiden van de noodklok van de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen (NVMDL). Reden betrof het uitstaan van 60 vacatures voor MDL-artsen, die ook vaak langer dan een jaar openstonden. Over het chronische tekort aan MDL-artsen ruziede de NVMDL toen al 2 jaar met het Capaciteitsorgaan en het Ministerie van Volksgezondheid.
Het aantal opleidingsplekken voor 2009 betrof 29 en het verzoek van de NVMDL deze op te hogen naar 40 werd niet gehonoreerd. De MDL-zorg schoot tekort en er waren ‘onorthodoxe maatregelen’ nodig. Internisten bleven scopiëren, pensionado’s bleven in dienst, er werd versterking uit België en Duitsland gevraagd en MDL-artsen waren genoodzaakt meer uren te draaien om de diensten rond te krijgen.
Van oplossing naar probleem
Na een discussie met het Capaciteitsorgaan en Ministerie van VWS steeg het jaarlijkse aantal opleidingsplekken voor MDL-artsen naar 35 in 2010 en 2011, maar was het verwachtte tekort in 2014 nog steeds 120 fte. Zodoende werd het aantal opleidingsplekken fors opgehoogd. In 2010 waren er 183 aios MDL, in 2019 zijn dit er al 259. In die periode zijn ook veel lokaal opgeleide physician assistants (PA) en verpleegkundig endoscopisten (VE) de MDL-teams komen versterken om de toenmalige tekorten op te vullen. Vervolgens werd de MDL-opleiding vanaf 2014 met 6 maanden ingekort naar aanleiding van het opleidingsakkoord uit 2013 (destijds gesloten tussen VWS en partijen betrokken bij de medisch-specialistische vervolgopleidingen om een invulling te geven aan de door VWS beoogde bezuinigingen). Hierdoor konden in 2020 en 2021 jonge MDL-klaren versneld instromen op de banenmarkt. Met de zorgverzekeraars is echter een 0%-groei afgesproken voor 2019-2022, waardoor de toename van de zorgvraag zich niet vertaalt in toename van fte bij teams van medisch-specialisten. Tel hier nog eens onzekerheid rondom de coronapandemie bij op, en de banenmarkt voor jonge MDL-artsen bereikte in 2020 een dieptepunt.
Vacaturestilte
Huidige aios MDL weten zich nog goed te herinneren dat hun oudere collega’s reeds een jaar voor het einde van hun opleiding een baan hadden, maar nu heerst er een relatieve ‘vacaturestilte’. Al in 2020 waren jonge MDL-artsen die zojuist hun opleiding hadden afgerond ‘genoodzaakt’ een tijdelijke functie te accepteren als chef de clinique, ter opvulling van verloven, of voor het kortdurend wegwerken van wachtlijsten. Maar in 2021 ronden volgens het Registratiecommissie Geneeskundig Specialisten (RGS) nóg eens 60 aios MDL hun opleiding af. Tevens lopen de tijdelijke functies van 2020 af, waardoor de werkloosheid rondom jonge MDL-klaren niet meer onder zal doen voor die van de internisten, radiologen, cardiologen en chirurgen. In Magma van maart 2021 worden er slechts 3 vacatures voor MDL-artsen beschreven, naast 3 vacatures voor een chef de clinique.
Chef de clinique
Waar in 2010 de term ‘chef de clinique’ in MDL Nederland nog geheel onbekend is, is het tegenwoordig een gebruikelijke term voor de jonge specialist die nog niet is toegetreden tot de maatschap, maar die zichzelf wel een jaar lang mag bewijzen alvorens zij/hij al dan niet wordt toegelaten tot de maatschap. Want wie denkt dat de 6 jaar durende geneeskundeopleiding, 4 jaar promotieonderzoek en een 6 jaar durende specialistenopleiding voldoende zijn voor een plek in een maatschap, heeft het mis. Er zijn zelfs plaatsen waar een drietal chefs de clinique wordt aangenomen, maar waar een jaar later slechts voor één persoon plek is in de maatschap, soms twee als je geluk hebt. Zo’n constructie zet onderlinge verhoudingen en werkplezier van deze chefs de clinique onder druk.
Wachtlijsten
En ondertussen lopen de wachtlijsten voor MDL-zorg op. Online is bij de meeste ziekenhuizen de wachttijd gemakkelijk te vinden en deze varieert van 7 weken (gastroscopie) tot 16 weken (poli-afspraak). En hoewel de maximaal aanvaardbare wachttijd die is afgesproken door zorgaanbieders en zorgverzekeraars 4 (polikliniek en diagnostiek) tot 7 weken is (behandeling), worden deze normen niet altijd gehaald. Het is frustrerend dat er meer en meer MDL-artsen werkloos thuis zitten, maar dat verzekeraars niet de middelen bieden om hen aan te kunnen nemen. Terwijl minder dan 10% van de zorgkosten salarissen van zorgpersoneel betreft! Het is niet uit te leggen dat jonge klaren die minimaal 12 jaar een dure opleiding hebben genoten nu werkloos zijn, terwijl patiënten 2-4 maanden moeten wachten op een afspraak bij eenzelfde medisch-specialist. Zittende specialisten werken structureel over en de werkdruk blijft stijgen. De 0%-groei zoals overeengekomen in het Hoofdlijnenakkoord Medisch-specialistische zorg 2019-2022 is dan ook erg lastig te begrijpen.
En nu?
Maar wat dient MDL Nederland nu te doen? Opnieuw de noodklok luiden! Dit keer niet voor ‘onvindbare MDL-artsen’, maar juist voor de ‘werkloze MDL-arts’. Het is volstrekt ongewenst jonge specialisten werkloos thuis te laten zitten, terwijl zittend specialisten structureel overwerken om de wachtlijsten enigszins binnen de perken te houden. Er zullen meer financiële middelen voor extra (medisch-specialistisch) zorgpersoneel moeten komen. De bevolking vergrijst en de zorgvraag en -complexiteit nemen toe, dat de zorg vervolgens niet mag meegroeien is onbegrijpelijk. Ter vergelijking: Duitsland geeft 2 procentpunt van het bruto binnenlands product (bbp) meer uit aan medische zorg dan Nederland. Maar ook landen als Noorwegen, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Zweden doen dit. Er moet dus structureel meer geld naar de zorg, waarbij het belangrijk is de zorg, net als onderwijs, te zien als een investering en niet als een kostenpost. Een andere oplossing is de herverdeling van zorgkosten, want dat slechts 10% van het totale beschikbare zorgbudget naar het zorgpersoneel zelf gaat is te beperkt.
Kortetermijnoplossingen
In de tussentijd zijn er de volgende – korte termijn! – mogelijkheden voorhanden voor het werkloosheidsprobleem van jonge MDL-klaren:
- Pensionado’s laten uitstromen. In 2021 zijn er 25 pensionado’s werkzaam op scopiekamers en poliklinieken. Hoewel pensionado’s in de periode 2010-2018 onmisbaar waren om de tekorten op te vullen, staan hun jonge collega’s nu te trappelen om hun takenpakket over te nemen.
- MDL-artsen aannemen in plaats van anios. Het teruglopend aantal aios MDL gaat gepaard met gaten in de bezetting in de (poli)kliniek. Dit is op te vangen door in plaats van extra anios extra MDL-artsen aan te nemen, die ook kunnen delen in de dienstbelasting (win-win).
- Extra plekken creëren in Nederland (meer kwaliteit zorg op lange termijn!) of voor een fellowship naar het buitenland gaan. Dan natuurlijk wel met behoud van (aios-) salaris, maar wie betaalt dit? En is dit haalbaar gezien de MDL-opleiding juist is ingekort omwille van kostenbesparing?
- Geen extra PA of VE opleiden. Zij verrichten waardevol werk, maar 2021 is niet het moment om taken te delegeren als er MDL-artsen staan te springen om aan het werk te kunnen.
- Zittende MDL-artsen uren laten inleveren is een mogelijkheid, maar dit moet een vrijwillige keuze blijven.
- Duobanen creëren (twee MDL-artsen vervullen 1 fte) kan een tijdelijke oplossing zijn, al zal dit voor de meesten geen gewenste langetermijnoplossing betreffen.
- Een tijdelijke positie als MDL-arts in het buitenland. Vooral in Duitsland worden Nederlandse specialisten met open armen ontvangen. Hier is overigens wel een officieel diploma Duitse taal voor nodig.
- Intussen is het aantal landelijke opleidingsplekken reeds teruggedrongen naar 27 voor 2022.
Het blijft belangrijk dit probleem te agenderen, want het zal zichzelf niet oplossen. Ook is de prominente rol van zorgverzekeraars – en hiermee de marktwerking – een onhoudbare situatie. Om de (medisch-specialistische) zorg toekomstbestendig te maken, zullen er meer financiële middelen beschikbaar moeten komen voor het aanstellen van medisch zorgpersoneel.
Drs. A. van Baar, aios MDL