Richard Zegers is oogarts in Oogkliniek Maastricht, met een bijzonder ‘aandachtsgebied’: hij doet onderzoek naar oogheelkundige onderwerpen en wetenswaardigheden uit het verleden. Van beroemde personen als Laurel en Hardy tot oogexperimenten in concentratiekamp Auschwitz. Zegers vertelt over deze uit de hand gelopen hobby.
Aan het begin van deze eeuw zou Zegers promotieonderzoek gaan doen naar glaucoom. Maar uiteindelijk belandde hij bij een ander onderwerp. “Ik had ooit ergens gelezen dat componist Bach aan zijn ogen was geopereerd. Ik kwam erachter dat daarover nog nooit was geschreven door een oogarts. Ik zocht het uit en besloot alles op te schrijven en naar een wetenschappelijk tijdschrift op te sturen. Het was leuk om te doen en bijkomend voordeel van dit onderzoek was dat ik het grotendeels vanuit huis kon doen. Ik was net vader geworden dus praktisch kwam het goed uit dat ik meer thuis kon zijn. Ik moest alleen af en toe op pad naar een bibliotheek, archief of museum.”
Veel publiciteit
Een volgend onderzoek was naar de doodsoorzaak van Mozart. Daarover kon hij een nieuwe hypothese opstellen, namelijk dat Mozart is gestorven aan een nierontsteking als complicatie van een keelontsteking met streptokokken. Dat kwam destijds vaker voor. En wat betreft de ogen van Mozart: op portretten is te zien dat die enigszins uitpuilen. Dat kan een gevolg zijn van een pokkeninfectie die Mozart op zijn elfde opliep. En zijn vader heeft in een van zijn brieven over een lichte bijziendheid geschreven.
Ook Bach was bijziend, denkt Zegers. “En hij had waarschijnlijk staar. Bach is daar in zijn laatste levensjaar twee keer aan geopereerd door een Engelsman genaamd John Taylor. Die behandelde met een zogeheten ‘staarsteek’ waarbij de lens zonder verdoving met een naald naar beneden werd gedrukt. Dat leidde vaak tot ernstige en pijnlijke complicaties. Vier maanden daarna stierf Bach.”
Uiteindelijk vormden de bevindingen over de twee componisten Zegers’ proefschrift. Zijn studies zorgden voor veel publiciteit, onder andere in the New York Times en televisieprogramma De Wereld Draait Door. “Die aandacht verbaasde me wel. Ik voelde me zelfs een beetje schuldig, omdat collega-oogartsen veel relevantere onderwerpen onderzoeken en daarmee niet in het nieuws komen. Maar blijkbaar is er behoefte aan dit soort medisch historische onderwerpen.”
Bach opgraven
Het onderzoek naar Bach had nog uitgebreider kunnen zijn. Bach ligt begraven in de Thomaskirche in Leipzig en Zegers wilde de overblijfselen van de componist onderzoeken. Hij dacht namelijk, en denkt nog steeds, dat die overblijfselen daar niet van Bach zijn. Het oorspronkelijke graf was niet gemarkeerd en al enkele jaren na de teraardebestelling wist niemand meer de exacte locatie. “Men heeft bijna 150 jaar later met behulp van vage aanwijzingen gezocht en een kist met de resten van een 65-jarige man gevonden. Of dat echt Bach is, kunnen we alleen met DNA-onderzoek vaststellen. Dat is mogelijk, want van zijn zoon Carl Philipp Emanuel is wel met zekerheid bekend waar hij ligt. Ik had een heel plan ontwikkeld om de overblijfselen in Leipzig te lichten, met een begrafenisondernemer, een mobiele CT-scan en een DNA-expert. Maar het kerkbestuur wilde het niet. Het graf is nu een trekpleister Men wilde natuurlijk niet het risico lopen dat dat zou verdwijnen.”
Laurel en Hardy
Zijn meest dierbare onderzoek deed Zegers met zijn indertijd 12-jarige dochter. Samen hebben zij 92 films bekeken van het vroegere komische duo Laurel en Hardy. Hun ogen kregen het in de films vaak te verduren door rondvliegende voorwerpen, takken en de befaamde eyepoke met de wijsvinger. “Iedere keer als zoiets gebeurde, hebben we dat geturfd. We hebben dit onderzoek gepubliceerd in het medisch-wetenschappelijke vakblad Scottish Medical Journal. Mijn dochter heeft daar, zo jong als ze was, serieus aan bijgedragen. Het is dus echt een gezamenlijke publicatie geworden. Laurel en Hardy gingen in de films best grof met elkaar om. In het echt zouden ze zeker oogletsel hebben opgelopen en zou Hardy vrijwel zeker blind zijn geworden.”
Zegers heeft ook enkele jaren onderzoek gedaan naar een gruwelijk medisch experiment in Auschwitz tijdens de Tweede Wereldoorlog. Kamparts Josef Mengele en bioloog Karin Magnussen experimenteerden daar met het veranderen van de oogkleur van gevangenen. Zegers bestudeerde het archief van de Duitse journalist en oorlogsschrijver Ernst Klee en bezocht Auschwitz om laboratoriumaanvragen uit de oorlog door te spitten. Begin 2020 publiceerde hij als eerste oogarts een artikel in Israel Medical Association Journal over dit vrij onbekende onderwerp.
Zelf uitzoeken
Een concreet doel heeft Zegers niet met zijn historische studies. Hij doet het als hobby uit nieuwsgierigheid. “Soms lees ik ergens beweringen waarvan ik denk: is dat echt wel zo? Dan probeer ik dingen zelf uit te zoeken door de oorspronkelijke bronnen te achterhalen. En door dat op te schrijven voor een wetenschappelijk tijdschrift, kan ik de resultaten toetsen aan de mening van anderen. Zo leer ik nog meer over een onderwerp. Maar ik denk niet dat die kennis nog relevant is voor de huidige praktijk van de oogheelkunde. De meeste onderwerpen zijn daarvoor te lang geleden. Maar bijvoorbeeld experimenten zoals in Auschwitz zouden zo maar opnieuw kunnen gebeuren. We leren over het algemeen helaas weinig van de geschiedenis.”
Zegers noemt ook een mooi bijeffect van zijn onderzoeken en de media-aandacht daarvoor: de oogheelkunde krijgt er extra aandacht door. “Mijn vak, en ook de wetenschap in het algemeen, bereikt zo mensen die daar normaal gesproken weinig mee in aanraking komen. Hopelijk krijgen mensen bijvoorbeeld de boodschap mee dat ogen kwetsbaar zijn en dat je er goed voor moet zorgen.”
Zomertijd
Zegers is ook geïnteresseerd in hedendaagse vragen. Bijvoorbeeld of patiënten een oogarts wel of niet graag in een witte jas zien en waarom. Ook heeft hij onderzocht of het ingaan van de zomertijd leidt tot meer complicaties bij ingrepen door oogartsen. “Misschien ben je door korter te slapen ’s ochtends minder fit, wat wellicht invloed heeft op operaties. Dan zouden we kunnen besluiten om bijvoorbeeld een paar weken lang een uur later te starten met operaties wanneer de zomertijd ingaat. Maar ik vond geen invloed van de zomertijd op het aantal complicaties. Dus dat is goed om te weten, zowel voor oogartsen als patiënten.”