In februari 2024 was de livegang van een register met gegevens over volwassen patiënten met alopecia areata die systemische behandeling krijgen: STA2R, of voluit Systemic Treatments for Alopecia Areata Registry. Ruim een half jaar later besloot de minister van VWS om baricitinib onder voorwaarden te vergoeden uit het basispakket van de zorgverzekering voor patiënten met ernstige alopecia areata. Veel ontwikkelingen dus, die volgens arts-onderzoekers dermatologie Mathias Willaert en Sophie van Helmond zullen bijdragen aan verbeterde behandeling van deze patiëntengroep.
Mathias Willaert en Sophie van Helmond zijn beide betrokken bij de opzet en het beheer van STA2R en zullen de verzamelde gegevens gebruiken als onderdeel van hun promotieonderzoek aan het Erasmus MC. Het register is bedoeld voor patiënten met ernstige alopecia areata die systemische behandeling krijgen. Hiermee vervult de database duidelijk een behoefte van dermatologen, vertelt Willaert. “Wereldwijd zijn er tot nu toe weinig onderzoeken gedaan naar de effectiviteit en bijwerkingen van systemische behandelingen voor deze patiëntgroep in de dagelijkse praktijk. Met dit register verzamelen we informatie over de behandeling van patiënten met alopecia areata in verschillende dermatologische centra. Door deze dataverzameling te reguleren in een register verwachten we goede analyses te kunnen doen die meer inzicht geven in de effectiviteit en het bijwerkingenprofiel van de verschillende systemische behandelingen. Dit kan in de toekomst invloed hebben op de behandelrichtlijn voor alopecia areata, die overigens dit jaar voor het eerst is gepubliceerd door de Nederlandse Vereniging van Dermatologie en Venereologie.”
Verandering in vergoeding
STA2R geeft dus mogelijkheden om bestaande behandelingen te onderzoeken, die verschillen in hun status: off-label of geregistreerd. Tot 2022 schreven dermatologen alleen off-label geneesmiddelen voor, zoals methotrexaat, ciclosporine en prednison. Dat veranderde met de goedkeuring door de EMA van de JAK-remmers baricitinib en ritlecitinib in respectievelijk 2022 en 2023, al was er lange tijd nog geen vergoeding vanuit de zorgverzekering. Sinds 1 oktober 2024 wordt baricitinib in Nederland vergoed uit het basispakket. Wat betekent dit voor de behandeling van patiënten met alopecia areata? Van Helmond: “Sinds de nieuwe vergoedingsregels bestaan, krijgen we in het Erasmus MC veel verwijzingen van patiënten die zich afvragen of ze voor baricitinib in aanmerking komen. Dat is niet altijd het geval, want er zijn verschillende voorwaarden. Patiënten moeten onder andere minimaal 6 maanden ten minste 1 ander systemisch middel hebben geprobeerd, dus methotrexaat, ciclosporine, of prednison, tenzij er sprake is van contra-indicaties of bijwerkingen. Alleen als de behandeling met een ander systemisch middel onvoldoende succesvol is, komen ze in aanmerking voor baricitinib. We verwachten dus zeker niet dat alle patiënten zullen overstappen naar deze JAK-remmer.” En wat betekent de verandering in vergoeding voor het STA2R-register? Van Helmond: “Waar het register meer kennis over kan geven, is over de effectiviteit en veiligheid van baricitinib en andere JAK-remmers op lange termijn. Daar weten we nog weinig over. Verder zullen in de toekomst naar verwachting nog andere behandelingen voor alopecia areata volgen, die ook een plaats zullen krijgen in dit register.”
Kwaliteit van leven
STA2R maakt gebruik van een anonieme database, Castor, waarin behandelend artsen gegevens kunnen invoeren. Het gaat om een beknopte dataset, legt Willaert uit. “Het invullen duurt ongeveer 5 tot 10 minuten bij het eerste patiëntbezoek en maximaal 5 minuten bij de vervolgafspraken. Verder gaat het om informatie die dermatologen binnen de reguliere zorg al verzamelen: de SALT-score om haargroei te meten, de eventuele aanwezigheid van bijwerkingen en of de medicatie voortgezet wordt. Ook krijgen patiënten via het register 2 online vragenlijsten opgestuurd over de impact van de aandoening op de kwaliteit van leven.” Van Helmond vult aan: “Die patiëntvragenlijsten gebruiken we om inzicht te krijgen in het effect van haargroei op het dagelijks leven van patiënten. Een voorbeeld: als een patiënt eerst 100% haarverlies had en na behandeling 60%, is dat objectief gezien best een groot verschil. Maar als de plekken verspreid zijn over het hoofd, waardoor deze patiënt nog steeds een haarwerk draagt en geen positief effect van de behandeling ervaart, is de kwaliteit van leven mogelijk niet beter geworden. Dat is belangrijke informatie om mee te nemen bij de bepaling van de effectiviteit van een behandeling.”
Perifere centra
Alleen patiënten in deelnemende centra kunnen worden opgenomen in het register. Dermatologen in de andere ziekenhuizen kunnen het register in hun eigen instelling opstarten. Van Helmond legt uit dat dat laatste meestal vrij eenvoudig is. “Aangezien wij al goedkeuring hebben van de METC van het Erasmus MC, is vaak alleen acceptatie nodig van de Raad van Bestuur van het ziekenhuis dat wil meedoen. In sommige centra is het proces iets uitgebreider, maar in de praktijk valt het vaak erg mee.” Het register bevat op dit moment gegevens van meer dan 70 patiënten en dat aantal groeit gestaag. “We streven naar zoveel mogelijk deelnemers, het liefst iedereen die systemische medicatie gebruikt,” aldus Van Helmond. “Zo kunnen we betrouwbare conclusies trekken. We willen daarom ook heel graag de kleinere, perifere ziekenhuizen bij dit register betrekken. Op dit moment weten we niet goed hoe vaak bepaalde systemische behandelingen, zoals methotrexaat, ciclosporine en prednison, worden voorgeschreven in die centra. Voor de JAK-remmers ligt dat anders, omdat die met name worden voorgeschreven in de academische centra en die instellingen grotendeels bij STA2R zijn aangesloten. Maar een bredere deelname zou ons een completer beeld geven van de behandeling van alopecia areata in Nederland.”
Beide arts-onderzoekers zijn erg te spreken over de reacties van patiënten in hun spreekkamer wanneer zij vertellen over STA2R. Van Helmond: “Veel patiënten zien alopecia areata als een ondergeschoven kindje en zijn blij dat er nu meer aandacht voor is. Ik heb ook nog niet meegemaakt dat iemand weigerde om deel te nemen aan het register.” Willaert vult aan: “Bij het opzetten van het register vonden we het belangrijk om ook de Alopecia Vereniging te betrekken. Uiteindelijk gaat het erom dat patiënten zo goed mogelijk geholpen worden, met aandacht voor hun welzijn en kwaliteit van leven.”
Uitkomstmaten
De uitkomstmaten in STA2R zijn de ernst van alopecia areata, de bijwerkingen en de door de patiënt ervaren kwaliteit van leven. Een dermatoloog meet de ernst van de aandoening met de Severity of ALopecia Tool (SALT)-score, die wordt berekend door het percentage haarverlies te meten in 4 gebieden van de hoofdhuid: het rechterprofiel, het linkerprofiel, de vertex en posterior. Een totaalscore ontstaat door het totale percentage haarverlies voor elk gebied te vermenigvuldigen met het relatieve oppervlak van dat gebied. Daarnaast vullen patiënten 2 korte vragenlijsten in over de invloed van alopecia areata op hun dagelijks leven: de Dermatology Life Quality Index (DLQI) van 10 items en de Alopecia Areata Symptom Impact Scale (AASIS) van 13 items.
Promotieonderzoek
Sophie van Helmond werkt sinds mei 2024 aan een promotieonderzoek over alopecia areata in brede zin. Ze verzamelt daarvoor niet alleen gegevens over volwassen patiënten met deze aandoening, via STA2R, maar zet zich daarnaast ook in voor een STA2R bij kinderen. Haar onderzoek richt zich onder andere op de psychosociale gevolgen van de aandoening bij jeugdige patiënten en naar de effectiviteit van verschillende behandelingen.
Mathias Willaert begon in oktober 2023 aan zijn promotieonderzoek naar zowel alopecia areata als cicatriciële alopecia, als voortzetting van zijn masteronderzoek. In het kader van de top 10 geprioriteerde onderzoeksvragen binnen de dermatologie, gerapporteerd door de Nederlandse Vereniging van Dermatologie en Venereologie in 2019, doet hij onderzoek naar de behandeling van cicatriciële alopecieën. Naast dit aandachtsgebied onderzoekt hij ook de behandeling van alopecia areata met behulp van STA2R.
Doorsturen of aanmelden
Patiënten kunnen inmiddels al aansluiten bij STA2R in het Erasmus MC, LUMC, Radboudumc, Maastricht UMC+, Bernhoven, Spaarne Gasthuis, Intermedica Kliniek en Amphia Ziekenhuis.
Wilt u als centrum ook deelnemen? Aanmelding van een centrum bij STA2R kan door te mailen naar: hairresearch@erasmusmc.nl