Vaccinatie tegen humaan papillomavirus (HPV) typen 16/18 beschermt niet alleen gevaccineerden zelf, maar resulteert ook in groepsbescherming tegen deze virustypen onder heteroseksuele mannen en onder niet-gevaccineerde vrouwen. Dat is gebleken uit de PASSYON-studie van het RIVM, met data van 11 landelijke centra seksuele gezondheid. De uitkomsten zijn veelbelovend gezien de relatief lage vaccinatiegraad voor HPV-vaccinatie in Nederland. De studie is recent gepubliceerd in Clinical Infectious Diseases.
Het was al bekend dat HPV-vaccinatieprogramma’s impact hebben op populatieniveau en bovendien effecten hebben die verder gaan dan alleen gevaccineerde individuen. HPV-vaccinatie wordt hier aan (pre-)adolescente meisjes aangeboden sinds 2009. De PASSYON-studie startte in 2009 vóór de invoering van de HPV-vaccinatie en wordt iedere 2 jaar herhaald. Iedere ronde doen ongeveer 2.000 deelnemers (16-24 jaar) mee. In de studie wordt genitale HPV-positiviteit onderzocht onder vrouwen, heteroseksuele mannen en ongevaccineerde vrouwen. Trends worden geanalyseerd voor 25 HPV-typen. Inmiddels zijn data beschikbaar tot 8 jaar na vaccinatie.
In totaal zijn nu 6.354 vrouwen (van wie 64,7% zelf gerapporteerd ongevaccineerd) en 2.414 heteroseksuele mannen geïncludeerd. Afname van vaccintypen 16/18 is te zien voor alle vrouwen (12,6% per jaar), heteroseksuele mannen (13,0% per jaar) en ongevaccineerde vrouwen (5,4% per jaar). Bovendien wordt significante afname waargenomen voor HPV-31 (alle deelnemers), HPV-45 (alle vrouwen) en voor alle hoogrisico HPV-typen samen (alle deelnemers). Significante toename wordt gezien voor HPV-56 (alle vrouwen) en HPV-52 (ongevaccineerde vrouwen). Deze trends worden gevolgd in de nieuwe rondes van PASSYON.
Volgens de onderzoekers bewijzen de resultaten het groepseffect van HPV-vaccinatie onder heteroseksuele mannen tegen typen 16/18 en kruisbescherming tegen andere typen. Bovendien wordt groepseffect aangetoond tegen de vaccintypen onder ongevaccineerde vrouwen. Aangezien alleen meisjes worden gevaccineerd met een bivalent vaccin en de vaccinatiegraad relatief laag is, zijn deze uitkomsten volgens de onderzoekers hoopgevend.
Bron:
Hoes J, Woestenberg PJ, Bogaards JA, et al. Population Impact of Girls-Only Human Papillomavirus 16/18 Vaccination in The Netherlands: Cross-Protective and Second-Order Herd Effects. Clin Infect Dis. 2021;72:e103-e11.
Commentaar Joske Hoes, RIVM, onderzoeker in opleiding en eerste auteur
“De PASSYON-studie volgt de effecten van HPV-vaccinatie bij bezoekers van centra seksuele gezondheid, dus een hoogrisicopopulatie. De vaccinatie wordt tot op heden alleen aangeboden aan meisjes, maar het is ook interessant om de HPV-prevalentie te volgen bij mannen. We kijken daarom naar zowel mannen als vrouwen. Veranderingen in de prevalentie zijn een gevolg van de vaccinatie bij vrouwen. De studie wordt gedaan met materiaal van genitale swabs, maar er worden ook anale samples verzameld zodat we anatomische locaties kunnen vergelijken. De deelnemende soa-poli’s geven een goede afspiegeling van landelijke trends.”
“Bij alle vrouwen zien we afname van de prevalentie van de HPV-typen waarmee wordt gevaccineerd. Dat is ook te verwachten, want een steeds groter deel van de vrouwen is gevaccineerd. Maar mooi is dat ook een afname is te zien onder heteroseksuele mannen. Zij zijn niet gevaccineerd, maar wel beschermd doordat zij seksuele contacten hebben met voornamelijk gevaccineerde vrouwen. En het effect blijkt zich ook verder te verspreiden naar ongevaccineerde vrouwen. Ook bij hen is afname te zien van de vaccintypen van HPV, wat eveneens afgeleid kan worden van vaccinatie bij andere vrouwen. De groepsbescherming breidt zich dus steeds verder uit. Dat is ook te verwachten, maar het is mooi dat we dat in de studie kunnen aantonen.”
“De vaccinatiegraad voor HPV blijft achter bij andere vaccinaties in het Rijksvaccinatieprogramma. Er is een grote groep die wel in aanmerking kwam voor HPV-vaccinatie, maar deze niet heeft gehad. Het is gunstig dat deze groep sinds de invoering van HPV-vaccinatie toch deels beschermd wordt. Het HPV-vaccin biedt bovendien enige kruisbescherming tegen andere typen. We zien een afnemende trend bij alle vrouwen en deels ook bij heteroseksuele mannen van deze typen. Ook dat effect breidt zich waarschijnlijk uit in de loop van de tijd. We zien dit nu nog niet bij de ongevaccineerde vrouwen, maar misschien is dat effect over een aantal jaren wel te zien.”
“Het is afwachten hoe de trends zich de komende jaren gaan ontwikkelen. Als een groter deel van de populatie is gevaccineerd, kan de daling zich voortzetten. De vaccinatiegraad schommelt nu tussen 45 en 60%. Dus daar is nog ruimte voor verbetering. Hoe meer mensen gevaccineerd zijn, hoe harder de daling zal gaan. Ook de vaccinatie van jongens, wat volgend jaar gaat starten, zal daaraan bijdragen en zorgen voor nog minder circulatie van HPV. In het buitenland zijn al de eerste klinische effecten zichtbaar, met name wat betreft voorstadia van baarmoederhalskanker. Over deze preventieve effecten komen steeds meer data beschikbaar. De eerste vrouwen die in aanmerking kwamen voor HPV-vaccinatie in Nederland, nemen vanaf 2023 deel aan screening voor baarmoederhalskanker. Vanaf dan kunnen we eventuele verschillen gaan zien tussen gevaccineerde en ongevaccineerde vrouwen.”