“Huidkanker is een soort losgeslagen olietanker”, steekt dr. Arjan van Dijk, voorzitter van het Zonkrachtactieplatform (ZAP), van wal. “Elk jaar neemt het aantal patiënten toe, maar we weten niet waardoor, en hoe het aangestuurd moet worden. Daarom is het te makkelijk om te stellen dat het wel door ons gedrag zal komen.”
In vergelijking met 1990 wordt tegenwoordig vier keer zo vaak de diagnose huidkanker gesteld. Dat geldt voor alle drie de meest voorkomende huidkankersoorten. Die trend motiveert veel dermatologen om in actie te komen, zo merkt Van Dijk. “De helft van deze verviervoudiging komt door de vergrijzing. We worden allemaal ouder, en zoals bekend neemt bij een stijgende leeftijd de kans op (huid)kanker toe. Onduidelijk is wat de oorzaak van de resterende factor 2 van deze stijging is.”
Het zou raar zijn als na 200.000 jaar homo sapiens de zon in de laatste 100 jaar opeens giftig zou zijn geworden. Een decennium geleden werd gedacht dat een stijgende incidentie van huidkanker voornamelijk veroorzaakt zou worden door het gat in de ozonlaag. Van Dijk, opgeleid als theoretisch fysicus en werkzaam bij het RIVM, heeft uitgerekend dat dat niet de oorzaak is van wat we nu zien gebeuren.
Door ons gedrag?
Omdat de oorzaak niet in de ozonlaag bleek te zitten, werd gedacht dat het dan wel aan ons gedrag zou moeten liggen. “Sindsdien gonst het internationaal dat we allemaal zondig zouden zijn en daar nu voor worden gestraft”, vertelt Van Dijk. “Daar ontbreekt echter het bewijs voor. Als je dat stelt, dan zou je dat gedrag in kaart moeten brengen en met een dosis-effectrelatie moeten laten zien hoe de blootstelling is ontwikkeld. Het is te makkelijk gezegd dat de toenemende huidkankertrend door ons gedrag wordt veroorzaakt. Naast gedrag zijn er namelijk meer andere mogelijke oorzaken te bedenken. Maar als je oorzaak en gevolg lostrekt, dan is het zo dat gedrag wel degelijk een stuur is,” gaat Van Dijk verder: “dus dan is het logisch om de ‘olietanker’ af te remmen door aanpassing van het gedrag. Dat moet je echter niet verwarren met het benoemen van de oorzaak van de trend.” Het is ook mogelijk dat onze gevoeligheid voor huidkanker is toegenomen, voegt Van Dijk toe. “Zo is in Duitsland gevonden dat meer dan de helft van de medicijnen mensen lichtgevoeliger maakt. Je zou de apotheken kunnen sluiten, maar dat is voor de algemene gezondheid niet zo verstandig. Dan moet je blijkbaar concluderen dat onze huidige leefwijze ertoe leidt dat we lichtgevoeliger zijn.”
Andere mogelijke oorzaken
Een andere aannemelijke verklaring voor de toenemende huidkankertrend is dat mensen steeds meer in de stad zijn gaan werken en steeds dichter op elkaar zijn gaan wonen. “We ademen uitlaatgassen in, die maken dat de cellen onder oxidatieve stress komen te staan. Daardoor kan een kleine blootstelling aan uv-licht al leiden tot een cascade van radicalen, die het DNA stukmaken. Dat heeft heel weinig met het blootstellingsgedrag te maken, maar wel met iemands gevoeligheid.”
Weer een andere mogelijkheid die ten grondslag kan liggen aan de stijgende huidkankertrend, is het patroon van onze zonblootstelling. Veel binnen zitten zou iemands huid dun en niet-gebruind kunnen houden, waardoor de huid in het voorjaar geen ‘beschermlaagje’ voor de stam- en voorlopercellen tegen het felle zonlicht in de maanden daarna kan opbouwen. “Als je vervolgens in juli en augustus een paar weken naar een zonnig oord gaat, dan is dat een recept voor een melanoom”, zo laat Van Dijk weten. “Tot zo’n 100 jaar geleden waren er weinig gevallen van huidkanker, dus er moet een route zijn voor de mens om op een manier te leven die verenigbaar is met de zon.”
Controverse
Het is niet bekend wat de oorzaak is van de toenemende huidkankertrend. Het is te makkelijk om te stellen dat het door ons blootstellingsgedrag komt. “Die beschuldigende vinger zal er bovendien toe leiden dat mensen gedragsinterventies niet accepteren, want Nederlanders willen naar buiten”, voegt Van Dijk toe. “Je kunt mensen niet ophokken. Er zijn mensen die zeggen dat we eerder te veel binnen zitten dan te weinig.”
Deze controverse wordt door veel clubs en onderzoekers uit verschillende landen niet erkend, merkt Van Dijk. “Met het ZAP willen we het heel kostbare huidkankerprobleem evidence-based en niet ‘op gevoel’ oplossen. Daarom moeten we ons gezonder gaan gedragen. Platgeslagen: als je je gedrag niet aanpast, dan gaat mijn ziektekostenpremie straks omhoog! Los van deze pragmatische oplossing moet er ook onderzoek komen naar wat de werkelijke oorzaak is achter de huidkankertrend.”