Lisa-Marie Smale promoveerde op 8 mei 2024 aan de Radboud Universiteit op het proefschrift getiteld ‘Strategies for sustainable medication use – waste or wasted opportunities’. Als promotoren traden op prof. dr. Bart van den Bemt en prof. dr. Toine Egberts. Copromotoren waren dr. Charlotte Bekker en dr. Rob Heerdink. Smale werkt momenteel als postdoctoraal onderzoeker en programmamanager dure geneesmiddelen bij het Radboudumc.
Foto: Astrid Termaat Fotografie
Wat was het doel van je promotieonderzoek?
Het doel van mijn proefschrift was het ontwerpen, implementeren en evalueren van strategieën om geneesmiddelverspilling tegen te gaan, om zodoende bij te dragen aan duurzaam geneesmiddelgebruik.
Wat wil jij dat de klinische dokter van jouw onderzoek weet?
Geneesmiddelverspilling heeft negatieve gevolgen voor zorgkosten en het milieu. Het bedreigt daarmee duurzaam geneesmiddelgebruik. Daarom is het belangrijk dat zorgverleners, waaronder artsen en apothekers, zich inzetten om geneesmiddelverspilling te minimaliseren. Mijn proefschrift laat verschillende manieren zien waarop zorgverleners geneesmiddelverspilling kunnen tegengaan.
In eerste instantie is het belangrijk om geneesmiddelverspilling te voorkomen waar mogelijk. Dit kan bijvoorbeeld door het op maat ter hand stellen van (dure) geneesmiddelen, rekening houdend met (1) geplande ziekenhuisbezoeken, (2) verwachte uitslagen van scans/labresultaten en/of (3) resterende voorraad van het geneesmiddel in huis. Op deze manier kon met 3 simpele vragen al een derde van de verspilling van orale oncolytica voorkomen worden. Een tweede strategie richt zich op heruitgifte van geneesmiddelen die toch onverhoopt overblijven bij patiënten. Na een kwaliteitscontrole in de apotheek werden deze geneesmiddelen weer voor andere patiënten gebruikt. Heruitgifte verminderde zelfs twee derde van de verspilling van orale oncolytica. Beide strategieën resulteerden in een milieuwinst en kostenbesparingen. In de urgente uitdaging van duurzaam geneesmiddelgebruik is het verspillen van goede geneesmiddelen daarom een verspilde kans!
Wat was het meest frustrerende onderdeel van je onderzoek?
Orale oncolytica zijn een relatief dure groep geneesmiddelen, die relatief vaak verspild worden. Hierdoor gaat heruitgifte van ongebruikte orale oncolytica gepaard met aanzienlijke kostenbesparingen. Bovendien leidt het tot een verminderde milieu-impact. Toch kunnen we deze strategie nog niet breed implementeren, omdat Europese Wetgeving rondom het bestrijden van geneesmiddelverspilling deze werkwijze onmogelijk maken, ondanks dat vanuit kwaliteitsoogpunt de geneesmiddelen verzegeld zijn in een omverpakking die voorkomt dat vervalsingen geïntroduceerd worden. Het is frustrerend dat we dit nog niet landelijk kunnen implementeren, waardoor we een jaarlijkse besparing tot 50 miljoen euro en een CO2-reductie gelijk aan 10.000 bomen per jaar mislopen.
Welk moment/inzicht bracht een doorbraak?
Onze onderzoeken naar het tegengaan van geneesmiddelverspilling hebben veel maatschappelijke aandacht gegenereerd, wat bijvoorbeeld blijkt uit krantenartikelen en televisieoptredens. Dit leidde ertoe dat steeds meer mensen zich wilden gaan inzetten voor het tegengaan van geneesmiddelverspilling. Door dit draagvlak hebben wij succesvol 2 strategieën (namelijk op maat ter hand stellen en heruitgifte) weten te ontwikkelen en implementeren, en ik denk dat dat een erg belangrijke doorbraak is voor duurzaam geneesmiddelgebruik.
Wat is de vervolgvraag die voortkomt uit jouw onderzoek?
In mijn onderzoek heb ik vooral gekeken naar strategieën om geneesmiddelverspilling van dure geneesmiddelen tegen te gaan, omdat dit naast een lagere milieu-impact ook bijdraagt aan kostenbesparingen. De grote bulk aan geneesmiddelen die worden verspild zijn echter niet zo duur. Hiervoor zou het dus financieel niet haalbaar zijn om de strategieën die we hebben ontwikkeld toe te passen. Daarom is een van de vervolgvragen hoe we ook de geneesmiddelverspilling van andere geneesmiddelgroepen kunnen tegengaan. Dit kan ook andere voordelen bieden. Bijvoorbeeld door in te zetten op minder geneesmiddelverspilling van verslavingsgevoelige geneesmiddelen, zoals zware pijnstillers, waardoor we kunnen voorkomen dat deze later verkeerd gebruikt worden.
Wat neem je zelf mee uit jouw promotieonderzoek? Wat zijn jouw volgende stappen?
Er valt veel winst te behalen in duurzaam geneesmiddelgebruik; dit is nodig om te zorgen dat geneesmiddelen ook voor toekomstige generaties toegankelijk blijven. Hier ligt een belangrijke taak voor zorgverleners, bijvoorbeeld door kritisch te overwegen of medicamenteuze therapie nodig is, en een gepaste dosering vast te stellen. Want ook als geneesmiddelen niet in de prullenbak belanden, is er soms sprake van verspilling als er geen gepast gebruik is. Mijn missie zit er daarom nog niet op en ik kijk ernaar uit me verder in te zetten voor duurzaam geneesmiddelgebruik door het ontwikkelen van strategieën om de milieu-impact van (dure) geneesmiddelen te verminderen.