Het Lifelong Vision-consortium, dat bestaat uit Nederlandse toponderzoekers in de oogheelkunde, ontwikkelt dankzij een Zwaartekrachtsubsidie nieuwe behandelstrategieën tegen blindheid. MedNet Oogheelkunde bevraagt deze wetenschappers over hun werk en wat hen drijft. Een van hen is dr. Zohreh Hosseinzadeh (Radboudumc). “Er is een continue dialoog nodig tussen de fundamentele wetenschap en de kliniek.”
Blindheid staat in de top 15 van meest invaliderende aandoeningen. Toch is er nog maar weinig bekend over het netvlies. “Dat fascineerde me al vroeg in mijn carrière”, zegt dr. Zohreh Hosseinzadeh, universitair hoofddocent (tenure track) aan het Radboudumc in Nijmegen. Ze groeide op in Iran en voltooide een promotietraject en postdoc aan de Eberhard-Karls-universiteit in het Duitse Tübingen. Dat leidde tot haar aanstelling aan de universiteit van Leipzig, eerst als leider van een onderzoeksgroep, daarna als hoofd oogheelkundig onderzoek. “Leipzig is de Duitse hot spot voor neurowetenschappen en oogheelkundig onderzoek”, zegt Hosseinzadeh. Hier kwamen biologie, neurowetenschappen, computationele neurowetenschappen en het immuunsysteem samen. Ik besloot dat ik me wilde specialiseren in oogheelkundig onderzoek en begon al snel ideeën te ontwikkelen waarmee ik blinde mensen weer zou kunnen laten zien. Mijn missie en visie werden vision is my mission.”
Zwaartekrachtsubsidie
Sinds januari 2024 is Hosseinzadeh werkzaam bij het Radboudumc in Nijmegen, waar ze bij de afdeling Oogheelkunde verantwoordelijk is voor het moleculaire oogheelkundige onderzoek. “Het Radboudumc is een van de topinstituten voor oogheelkundig onderzoek”, zegt ze. “Bovendien is er een groot cohort beschikbaar van patiënten met oogaandoeningen.” Inmiddels draait haar onderzoeksgroep op volle toeren en heeft ze een aantal subsidies toegekend gekregen, waaronder de prestigieuze ERC starting grant.
Dankzij haar aanstelling bij het Radboudumc kon Hosseinzadeh meeschrijven aan de aanvraag voor de Zwaartekrachtsubsidie voor het Lifelong Vision-project. Dit bundelt de krachten van Nederlandse topwetenschappers in de oogheelkunde, en heeft als doel om het vakgebied naar een hoger plan te tillen. Met dank aan de succesvolle aanvraag kunnen Hosseinzadeh en haar collega’s de komende jaren een modelsysteem ontwikkelen, waarmee ze de werkzaamheid van therapieën kunnen onderzoeken.
Organoïden
Het Lifelong Vision-project stoelt op drie pilaren: gentherapie, therapie op grond van moleculaire mechanismen, en celtherapie. Daarvoor worden twee platforms ontwikkeld: een modelsysteem en een platform om het profiel van een patiënt te bepalen. Hosseinzadeh en haar collega’s zijn verantwoordelijk voor het maken van een modelsysteem, gebaseerd op de achterkant van het oog. “Het is een misvatting dat alle visuele informatie wordt verwerkt door de visuele cortex”, zegt Hosseinzadeh. “Het netvlies is een piepklein, complex orgaan dat ook een grote rol speelt in het verwerken van visuele stimuli. Ik noem het netvlies daarom een minibrein achter in het oog.”
Hosseinzadeh en haar collega’s willen een weerspiegeling van een echt menselijk netvlies en omliggende weefsels maken met behulp van organoïden: in het lab opgekweekte miniatuurorganen, afkomstig van stamcellen van patiënten. Onderzoekers stimuleren deze cellen op zo’n manier dat er een kleine, versimpelde versie van een echt orgaan ontstaat die wel complex genoeg en functioneel is. In dit geval is dat orgaan een netvlies en de omliggende weefsels. Vervolgens kunnen ze op dit organoïde behandelingen op maat testen, zonder dat de patiënt daar last van heeft. “Ieder van ons heeft een specifieke genetische achtergrond die meespeelt bij de werkzaamheid van gentherapie”, zegt Hosseinzadeh. “Daarom is het belangrijk om deze therapie ook op maat te onderzoeken.”
Translationele geneeskunde
Deelnemen aan het Lifelong Vision-project betekent veel voor de Iraans-Duitse onderzoeker. “Het feit dat zoveel onderzoekers samenwerken op één onderwerp biedt veel mogelijkheden. We hebben allemaal hetzelfde doel, maar hebben elk een andere expertise. Die synergie is een uniek uitgangspunt.” Aan het eind van het project hoopt Hosseinzadeh haar steentje te hebben bijgedragen aan een behandeling voor mensen met netvliesziekten. Die hoop vertaalt zich in Hosseinzadehs wens om meer fundamentele wetenschap in de kliniek te brengen. “Wetenschap kan het leven van patiënten verbeteren. Mijn doel als wetenschapper is om met een translationele aanpak een behandeling mogelijk te maken.”
Hoewel ze fundamentele wetenschap – de naam zegt het al – ziet als de basis van onderzoek naar nieuwe therapieën, probeert Hosseinzadeh haar werk daarom te zien als tweerichtingsverkeer. Translationele geneeskunde is een kwestie van interactie, stelt ze. “Er is een continue dialoog nodig tussen wetenschappers en clinici. Ik probeer steeds te bedenken wat ik voor hen kan betekenen. Daartegenover staat dat clinici mij vertellen wat zij nodig hebben. We kunnen pas achter de behoeften van patiënten komen als we een vraagstuk bekijken door een klinische én een wetenschappelijke bril.”
Reproduceren
Natuurlijk kent de wetenschap altijd uitdagingen, voegt Hosseinzadeh toe. “In ons geval is de technologie om elektrofysiologische metingen te doen aan onze organoïden nog ontoereikend. Daarnaast weten we eigenlijk nog niet goed hoe het netvlies zich precies ontwikkelt vanuit stamcellen. Die kennis is essentieel om het proces te reproduceren.” Maar, stelt ze, gebrek aan technologie en kennis is inherent aan de wetenschap. “Ik zie het als mijn taak om die uitdagingen aan te gaan.”
Ook op persoonlijk gebied waren er uitdagingen, met name toen ze kennismaakte met de Nederlandse academische cultuur. “Ik ben deze cultuur nog aan het leren, maar houd van alle aspecten. Ik merk dat Nederlandse wetenschappers niet zo hiërarchisch zijn ingesteld. Ze staan er meer voor open om samen te werken en hun ideeën te delen. Daardoor zien we de uitkomsten van de Zwaartekrachtsubsidie terug. Zelfs de clinici hier zijn erg gericht op de wetenschap en willen een basale vinding zo snel mogelijk naar de patiënt brengen. Dat zorgt voor een creatieve sfeer. Het helpt erg mee in het proces.”
Doel bereiken
Hosseinzadeh is enthousiast over haar recente aanstelling bij het Radboudumc en het moleculair-wetenschappelijke deel dat zij kan bijdragen aan het Lifelong Vision-project. “Ik ben vooral blij dat ik de kans heb gehad om op zo veel verschillende plaatsen wetenschap te bedrijven”, voegt ze toe. “Elke werkplek heeft me positieve ervaringen gegeven. Ik ben blootgesteld aan de meest ervaren mensen in mijn vakgebied. Die ervaringen draag ik met me mee en ze helpen allemaal om mijn doel te bereiken: meehelpen om patiënten met een visusprobleem een verhoogde kwaliteit van leven te geven, het liefst door mensen met een netvliesziekte een behandeling te kunnen bieden. Ik hoop dat we dat binnen tien jaar voor elkaar krijgen.”
Zwaartekrachtsubsidie en Lifelong Vision
Een NWO Zwaartekrachtsubsidie is bedoeld voor consortia van toponderzoekers die een langdurig project aangaan. Daarvoor krijgen ze van NWO ruim twintig miljoen euro. Daarmee kunnen de consortia 10 jaar toponderzoek doen en multidisciplinair samenwerken.
Het Lifelong Vision-consortium richt zich op de ontwikkeling van een nieuwe generatie behandelingen tegen blindheid: gentherapie, behandelingen gericht op ziektemechanismen, en celtherapie. De behandelingen zijn op maat: met behulp van kunstmatige intelligentie wordt bepaald waar elke afzonderlijke patiënt voor in aanmerking komt.
Aan het Lifelong Vision-project doen acht onderzoeksinstellingen mee. Het project staat onder leiding van Caroline Klaver van het Radboudumc. Andere hoofdonderzoekers zijn Rob Collin en Ronald Roepman van het Radboudumc, Camiel Boon en Arthur Bergen van Amsterdam UMC en Clarisa Sánchez van de UvA.